Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Wydział Biotechnologii i Hodowli Zwierząt - Biologia (S1)
specjalność: Bezpieczeństwo żywności

Sylabus przedmiotu Metody genetyki molekularnej w diagnostyce:

Informacje podstawowe

Kierunek studiów Biologia
Forma studiów studia stacjonarne Poziom pierwszego stopnia
Tytuł zawodowy absolwenta licencjat
Obszary studiów nauk przyrodniczych
Profil ogólnoakademicki
Moduł —
Przedmiot Metody genetyki molekularnej w diagnostyce
Specjalność Biologia
Jednostka prowadząca Katedra Genetyki i Ogólnej Hodowli Zwierząt
Nauczyciel odpowiedzialny Inga Kowalewska <inga.kowalewska-luczak@zut.edu.pl>
Inni nauczyciele
ECTS (planowane) 2,0 ECTS (formy) 2,0
Forma zaliczenia zaliczenie Język polski
Blok obieralny 14 Grupa obieralna 2

Formy dydaktyczne

Forma dydaktycznaKODSemestrGodzinyECTSWagaZaliczenie
ćwiczenia audytoryjneA6 5 0,70,41zaliczenie
wykładyW6 10 1,30,59zaliczenie

Wymagania wstępne

KODWymaganie wstępne
W-1Ogólna wiedza z zakresu genetyki i biologii molekularnej

Cele przedmiotu

KODCel modułu/przedmiotu
C-1Przedstawienie podstawowych pojęć oraz nowoczesnych technik i metod genetyki molekularnej w diagnostyce.
C-2Zaprezentowanie sposobów i efektów diagnostyki molekularnej oraz możliwości ich wykorzystania róznych dziedzinach nauki.

Treści programowe z podziałem na formy zajęć

KODTreść programowaGodziny
ćwiczenia audytoryjne
T-A-1Zastosowanie techniki PCR, RT-PCR i real-time PCR oraz markerów genetycznych w diagnostyce molekularnej.3
T-A-2Zastosowanie metod genetyki molekularnej w róznych dziedzinach życia i nauki.2
5
wykłady
T-W-1Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki molekularnej i diagnostyki molekularnej. Rodzaje diagnostyki molekularnej: diagnostyka bezpośrednia i pośrednia.2
T-W-2Metody pozyskiwania materiału genetycznego oraz metody badania polimorfizmu DNA.2
T-W-3Mikromacierze w diagnostyce molekularnej.2
T-W-4Zastosowanie różnych obszarów diagnostyki molekularnej.4
10

Obciążenie pracą studenta - formy aktywności

KODForma aktywnościGodziny
ćwiczenia audytoryjne
A-A-1Uczestnictwo w ćwiczeniach5
A-A-2Samodzielne studiowanie treści ćwiczeń2
A-A-3Studiowanie wskazanej literatury2
A-A-4Przygotowanie do zaliczenia treści ćwiczeń2
A-A-5Zaliczenie treści ćwiczeń4
A-A-6Konsultacje4
A-A-7Omówienie wyników zaliczenia2
21
wykłady
A-W-1Uczestnictwo w wykładach10
A-W-2Przygotowanie do zaliczenia treści wykładów7
A-W-3Samodzielne studiowanie tematyki wykładów7
A-W-4Zaliczenie treści wykładów6
A-W-5Konsulatcje7
A-W-6Omówienie wyników zaliczenia2
39

Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne

KODMetoda nauczania / narzędzie dydaktyczne
M-1Wykład informacyjny
M-2Dyskusja dydaktyczna

Sposoby oceny

KODSposób oceny
S-1Ocena podsumowująca: zaliczenie w formie pisemnej
S-2Ocena podsumowująca: prezentacja przygotowana przez studentów

Zamierzone efekty kształcenia - wiedza

Zamierzone efekty kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
BL_1A_BL-S-O10.1_W01
zna podstawowe techniki i metody genetyki molekularnej stosowane w diagnostyce oraz ma wiedzę na temat możliwości wykorzystania tych metod i technik w różnych dziedzinach nauki i życia		BL_1A_W06P1A_W01, P1A_W03, P1A_W05, P1A_W07C-1, C-2T-A-1, T-A-2, T-W-1, T-W-2, T-W-3, T-W-4M-1, M-2S-1, S-2

Zamierzone efekty kształcenia - umiejętności

Zamierzone efekty kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
BL_1A_BL-S-O10.1_U01
Student objaśnia metody i techniki genetyki molekularnej stosowane w diagnostyce i charakteryzuje możliwości ich zastosowania w różnych dziedzinach życia i nauki		BL_1A_U06P1A_U01, P1A_U04, P1A_U06, P1A_U10, P1A_U11C-1, C-2T-A-1, T-A-2, T-W-2, T-W-3, T-W-4M-1, M-2S-1, S-2

Zamierzone efekty kształcenia - inne kompetencje społeczne i personalne

Zamierzone efekty kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
BL_1A_BL-S-O10.1_K01
Jest zdolny do dzielenia się wiedzą dotyczącą możliwości wykorzystania metod i technik genetyki molekularnej stosowanych w diagnostyce w różnych dziedzinach życia i nauki		BL_1A_K07P1A_K01, P1A_K02, P1A_K08C-2T-A-1, T-A-2, T-W-4M-2S-2

Kryterium oceny - wiedza

Efekt kształceniaOcenaKryterium oceny
BL_1A_BL-S-O10.1_W01
zna podstawowe techniki i metody genetyki molekularnej stosowane w diagnostyce oraz ma wiedzę na temat możliwości wykorzystania tych metod i technik w różnych dziedzinach nauki i życia		2,0Student nie zna technik i metod genetyki molekularnej oraz nie ma wiedzy na temat możliwości wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia
3,0Student ma wiedzę na temat technik i metod genetyki molekularnej oraz na temat możliwości wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia
3,5Student dobrze zna podstawowe techniki i metody genetyki molekularnej oraz ma podstawową wiedzy na temat możliwości wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia
4,0Student dobrze zna podstawowe i słabo zna najnowsze techniki i metody genetyki molekularnej oraz ma podstawową wiedzy na temat możliwości wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia
4,5Student dobrze zna podstawowe i najnowsze techniki i metody genetyki molekularnej oraz ma ugruntowaną wiedzę na temat standardowych możliwościach wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia
5,0Student doskonale zna podstawowe i najnowsze techniki i metody genetyki molekularnej oraz orientuje się w najnowszych i standardowych możliwościach wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia

Kryterium oceny - umiejętności

Efekt kształceniaOcenaKryterium oceny
BL_1A_BL-S-O10.1_U01
Student objaśnia metody i techniki genetyki molekularnej stosowane w diagnostyce i charakteryzuje możliwości ich zastosowania w różnych dziedzinach życia i nauki		2,0Student nie umie przedstawić założeń podstawowych metod i technik genetyki molekularnej oraz nie umie scharakteryzować warunków przebiegu różnych metod jak również nie umie przyporządkować aspektów aocjacyjnych dla podstawowowych technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy
3,0Student umie przedstawić założenia podstawowych metod i technik genetyki molekularnej oraz charakteryzuje warunki przebiegu różnych metod jak również umie słabo przyporządkować aspekty asocjacyjne dla podstawowowych technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy
3,5Student umie przedstawić ogólnie założenia podstawowych metod i technik genetyki molekularnej oraz charakteryzuje warunki przebiegu różnych metod jak również umie ogólnie przyporządkować aspekty asocjacyjne dla podstawowowych technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy
4,0Student umie przedstawić założenia podstawowych (ogólnie) i najnowszych (słabo) metod i technik genetyki molekularnej oraz charakteryzuje warunki przebiegu różnych metod jak również umie przyporządkować aspekty asocjacyjne dla podstawowowych (ogólnie) i najnowszych (słabo) technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy
4,5Student umie przedstawić założenia podstawowych (biegle) i najnowszych (ogólnie) metod i technik genetyki molekularnej oraz charakteryzuje warunki przebiegu różnych metod jak również umie przyporządkować aspekty asocjacyjne dla podstawowowych (biegle) i najnowszych (ogólnie) technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy
5,0Student umie biegle przedstawić założenia podstawowych i najnowszych metod i technik genetyki molekularnej oraz biegle charakteryzuje warunki przebiegu różnych metod jak równieżumie przyporządkować aspekty asocjacyjne dla podstawowowych i najnowszych technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy

Kryterium oceny - inne kompetencje społeczne i personalne

Efekt kształceniaOcenaKryterium oceny
BL_1A_BL-S-O10.1_K01
Jest zdolny do dzielenia się wiedzą dotyczącą możliwości wykorzystania metod i technik genetyki molekularnej stosowanych w diagnostyce w różnych dziedzinach życia i nauki		2,0Student nie jest zdolny do zaprezentowania wiedzy na temat możliwości wykorzystania metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki
3,0Student w sposób słabo komunikatywny i słabo zrozumiały dzieli się wiedzą na temat możliwości wykorzystania standardowych metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki
3,5Student w sposób dość komunikatywny i dość zrozumiały dzieli się wiedzą na temat możliwości wykorzystania standardowych metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki
4,0Student w sposób komunikatywny i zrozumiały dzieli się wiedzą na temat możliwości wykorzystania standardowych metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki
4,5Student w sposób komunikatywny i dość zrozumiały dzieli się wiedzą na temat możliwości wykorzystania standardowych i najnowszych metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki
5,0Student w sposób bardzo komunikatywny i zrozumiały dzieli się wiedzą na temat możliwości wykorzystania standardowych i najnowszych metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki

Literatura podstawowa

  1. Bal J., Biologia molekularna w medycynie. Elementy genetyki klinicznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2011
  2. Węgleński P., Genetyka molekularna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2007

Treści programowe - ćwiczenia audytoryjne

KODTreść programowaGodziny
T-A-1Zastosowanie techniki PCR, RT-PCR i real-time PCR oraz markerów genetycznych w diagnostyce molekularnej.3
T-A-2Zastosowanie metod genetyki molekularnej w róznych dziedzinach życia i nauki.2
5

Treści programowe - wykłady

KODTreść programowaGodziny
T-W-1Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki molekularnej i diagnostyki molekularnej. Rodzaje diagnostyki molekularnej: diagnostyka bezpośrednia i pośrednia.2
T-W-2Metody pozyskiwania materiału genetycznego oraz metody badania polimorfizmu DNA.2
T-W-3Mikromacierze w diagnostyce molekularnej.2
T-W-4Zastosowanie różnych obszarów diagnostyki molekularnej.4
10

Formy aktywności - ćwiczenia audytoryjne

KODForma aktywnościGodziny
A-A-1Uczestnictwo w ćwiczeniach5
A-A-2Samodzielne studiowanie treści ćwiczeń2
A-A-3Studiowanie wskazanej literatury2
A-A-4Przygotowanie do zaliczenia treści ćwiczeń2
A-A-5Zaliczenie treści ćwiczeń4
A-A-6Konsultacje4
A-A-7Omówienie wyników zaliczenia2
21
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta

Formy aktywności - wykłady

KODForma aktywnościGodziny
A-W-1Uczestnictwo w wykładach10
A-W-2Przygotowanie do zaliczenia treści wykładów7
A-W-3Samodzielne studiowanie tematyki wykładów7
A-W-4Zaliczenie treści wykładów6
A-W-5Konsulatcje7
A-W-6Omówienie wyników zaliczenia2
39
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty kształceniaBL_1A_BL-S-O10.1_W01zna podstawowe techniki i metody genetyki molekularnej stosowane w diagnostyce oraz ma wiedzę na temat możliwości wykorzystania tych metod i technik w różnych dziedzinach nauki i życia
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBL_1A_W06posiada wiedzę na temat teorii dziedziczenia cech jakościowych i ilościowych organizmów, funkcjonowania genów i genomów, zasady inżynierii genetycznej oraz założenia modyfikacji kwasów nukleinowych
Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaP1A_W01rozumie podstawowe zjawiska i procesy przyrodnicze
P1A_W03ma wiedzę z zakresu matematyki, fizyki i chemii niezbędną dla zrozumienia podstawowych procesów i zjawisk przyrodniczych
P1A_W05ma wiedzę w zakresie podstawowych kategorii pojęciowych i terminologii przyrodniczej oraz ma znajomość rozwoju dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiowanego kierunku studiów i stosowanych w nich metod badawczych
P1A_W07ma wiedzę w zakresie podstawowych technik i narzędzi badawczych stosowanych w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiowanego kierunku studiów
Cel przedmiotuC-1Przedstawienie podstawowych pojęć oraz nowoczesnych technik i metod genetyki molekularnej w diagnostyce.
C-2Zaprezentowanie sposobów i efektów diagnostyki molekularnej oraz możliwości ich wykorzystania róznych dziedzinach nauki.
Treści programoweT-A-1Zastosowanie techniki PCR, RT-PCR i real-time PCR oraz markerów genetycznych w diagnostyce molekularnej.
T-A-2Zastosowanie metod genetyki molekularnej w róznych dziedzinach życia i nauki.
T-W-1Podstawowe pojęcia z zakresu genetyki molekularnej i diagnostyki molekularnej. Rodzaje diagnostyki molekularnej: diagnostyka bezpośrednia i pośrednia.
T-W-2Metody pozyskiwania materiału genetycznego oraz metody badania polimorfizmu DNA.
T-W-3Mikromacierze w diagnostyce molekularnej.
T-W-4Zastosowanie różnych obszarów diagnostyki molekularnej.
Metody nauczaniaM-1Wykład informacyjny
M-2Dyskusja dydaktyczna
Sposób ocenyS-1Ocena podsumowująca: zaliczenie w formie pisemnej
S-2Ocena podsumowująca: prezentacja przygotowana przez studentów
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Student nie zna technik i metod genetyki molekularnej oraz nie ma wiedzy na temat możliwości wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia
3,0Student ma wiedzę na temat technik i metod genetyki molekularnej oraz na temat możliwości wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia
3,5Student dobrze zna podstawowe techniki i metody genetyki molekularnej oraz ma podstawową wiedzy na temat możliwości wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia
4,0Student dobrze zna podstawowe i słabo zna najnowsze techniki i metody genetyki molekularnej oraz ma podstawową wiedzy na temat możliwości wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia
4,5Student dobrze zna podstawowe i najnowsze techniki i metody genetyki molekularnej oraz ma ugruntowaną wiedzę na temat standardowych możliwościach wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia
5,0Student doskonale zna podstawowe i najnowsze techniki i metody genetyki molekularnej oraz orientuje się w najnowszych i standardowych możliwościach wykorzystania tych technik i metod w różnych dziedzinach nauki i życia
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty kształceniaBL_1A_BL-S-O10.1_U01Student objaśnia metody i techniki genetyki molekularnej stosowane w diagnostyce i charakteryzuje możliwości ich zastosowania w różnych dziedzinach życia i nauki
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBL_1A_U06posiada umiejętność rozumienia mechanizmów determinujących funkcje życiowe, ontogenezę; potrafi posługiwać się podstawowymi narzędziami biologii molekularnej, inżynierii genetycznej, potrafi określić obszary, w których wykorzystuje się techniki molekularne; potrafi przeprowadzić proste analizy molekularne pod opieką prowadzącego; posiada umiejętności analizy i interpretacji wyników;
Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaP1A_U01stosuje podstawowe techniki i narzędzia badawcze w zakresie dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiowanego kierunku studiów
P1A_U04wykonuje zlecone proste zadania badawcze lub ekspertyzy pod kierunkiem opiekuna naukowego
P1A_U06przeprowadza obserwacje oraz wykonuje w terenie lub laboratorium proste pomiary fizyczne, biologiczne i chemiczne
P1A_U10posiada umiejętność wystąpień ustnych w języku polskim i języku obcym, dotyczących zagadnień szczegółowych z zakresu dziedzin nauki i dyscyplin naukowych, właściwych dla studiowanego kierunku studiów
P1A_U11uczy się samodzielnie w sposób ukierunkowany
Cel przedmiotuC-1Przedstawienie podstawowych pojęć oraz nowoczesnych technik i metod genetyki molekularnej w diagnostyce.
C-2Zaprezentowanie sposobów i efektów diagnostyki molekularnej oraz możliwości ich wykorzystania róznych dziedzinach nauki.
Treści programoweT-A-1Zastosowanie techniki PCR, RT-PCR i real-time PCR oraz markerów genetycznych w diagnostyce molekularnej.
T-A-2Zastosowanie metod genetyki molekularnej w róznych dziedzinach życia i nauki.
T-W-2Metody pozyskiwania materiału genetycznego oraz metody badania polimorfizmu DNA.
T-W-3Mikromacierze w diagnostyce molekularnej.
T-W-4Zastosowanie różnych obszarów diagnostyki molekularnej.
Metody nauczaniaM-1Wykład informacyjny
M-2Dyskusja dydaktyczna
Sposób ocenyS-1Ocena podsumowująca: zaliczenie w formie pisemnej
S-2Ocena podsumowująca: prezentacja przygotowana przez studentów
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Student nie umie przedstawić założeń podstawowych metod i technik genetyki molekularnej oraz nie umie scharakteryzować warunków przebiegu różnych metod jak również nie umie przyporządkować aspektów aocjacyjnych dla podstawowowych technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy
3,0Student umie przedstawić założenia podstawowych metod i technik genetyki molekularnej oraz charakteryzuje warunki przebiegu różnych metod jak również umie słabo przyporządkować aspekty asocjacyjne dla podstawowowych technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy
3,5Student umie przedstawić ogólnie założenia podstawowych metod i technik genetyki molekularnej oraz charakteryzuje warunki przebiegu różnych metod jak również umie ogólnie przyporządkować aspekty asocjacyjne dla podstawowowych technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy
4,0Student umie przedstawić założenia podstawowych (ogólnie) i najnowszych (słabo) metod i technik genetyki molekularnej oraz charakteryzuje warunki przebiegu różnych metod jak również umie przyporządkować aspekty asocjacyjne dla podstawowowych (ogólnie) i najnowszych (słabo) technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy
4,5Student umie przedstawić założenia podstawowych (biegle) i najnowszych (ogólnie) metod i technik genetyki molekularnej oraz charakteryzuje warunki przebiegu różnych metod jak również umie przyporządkować aspekty asocjacyjne dla podstawowowych (biegle) i najnowszych (ogólnie) technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy
5,0Student umie biegle przedstawić założenia podstawowych i najnowszych metod i technik genetyki molekularnej oraz biegle charakteryzuje warunki przebiegu różnych metod jak równieżumie przyporządkować aspekty asocjacyjne dla podstawowowych i najnowszych technik i metod w różnych dziedzinach życia i wiedzy
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty kształceniaBL_1A_BL-S-O10.1_K01Jest zdolny do dzielenia się wiedzą dotyczącą możliwości wykorzystania metod i technik genetyki molekularnej stosowanych w diagnostyce w różnych dziedzinach życia i nauki
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBL_1A_K07jest zdolny do kreatywnego propagowania i dzielenia się z innymi wiedzą dotyczącą znaczenia oraz uwarunkowań podstawowych zjawisk i procesów biologicznych
Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaP1A_K01rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie
P1A_K02potrafi współdziałać i pracować w grupie, przyjmując w niej różne role
P1A_K08potrafi myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy
Cel przedmiotuC-2Zaprezentowanie sposobów i efektów diagnostyki molekularnej oraz możliwości ich wykorzystania róznych dziedzinach nauki.
Treści programoweT-A-1Zastosowanie techniki PCR, RT-PCR i real-time PCR oraz markerów genetycznych w diagnostyce molekularnej.
T-A-2Zastosowanie metod genetyki molekularnej w róznych dziedzinach życia i nauki.
T-W-4Zastosowanie różnych obszarów diagnostyki molekularnej.
Metody nauczaniaM-2Dyskusja dydaktyczna
Sposób ocenyS-2Ocena podsumowująca: prezentacja przygotowana przez studentów
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Student nie jest zdolny do zaprezentowania wiedzy na temat możliwości wykorzystania metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki
3,0Student w sposób słabo komunikatywny i słabo zrozumiały dzieli się wiedzą na temat możliwości wykorzystania standardowych metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki
3,5Student w sposób dość komunikatywny i dość zrozumiały dzieli się wiedzą na temat możliwości wykorzystania standardowych metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki
4,0Student w sposób komunikatywny i zrozumiały dzieli się wiedzą na temat możliwości wykorzystania standardowych metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki
4,5Student w sposób komunikatywny i dość zrozumiały dzieli się wiedzą na temat możliwości wykorzystania standardowych i najnowszych metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki
5,0Student w sposób bardzo komunikatywny i zrozumiały dzieli się wiedzą na temat możliwości wykorzystania standardowych i najnowszych metod i technik genetyki molekularnej stosowanej w daignostycew różnych dziedzinach życia i nauki