Wydział Biotechnologii i Hodowli Zwierząt - Zootechnika (S1)
specjalność: Hodowla koni i jeździectwo
Sylabus przedmiotu Chów i hodowla małych przeżuwaczy:
Informacje podstawowe
| Kierunek studiów | Zootechnika | ||
|---|---|---|---|
| Forma studiów | studia stacjonarne | Poziom | pierwszego stopnia |
| Tytuł zawodowy absolwenta | inżynier | ||
| Obszary studiów | charakterystyki PRK, kompetencje inżynierskie PRK | ||
| Profil | ogólnoakademicki | ||
| Moduł | — | ||
| Przedmiot | Chów i hodowla małych przeżuwaczy | ||
| Specjalność | Pielęgniarstwo zwierząt | ||
| Jednostka prowadząca | Katedra Nauk o Zwierzętach Przeżuwających | ||
| Nauczyciel odpowiedzialny | Małgorzata Szewczuk <Malgorzata.Szewczuk@zut.edu.pl> | ||
| Inni nauczyciele | |||
| ECTS (planowane) | 3,0 | ECTS (formy) | 3,0 |
| Forma zaliczenia | egzamin | Język | polski |
| Blok obieralny | — | Grupa obieralna | — |
Formy dydaktyczne
Wymagania wstępne
| KOD | Wymaganie wstępne |
|---|---|
| W-1 | Wiedza związana z budową oraz funkcjonowaniem organizmu zwierząt przeżuwających. |
| W-2 | Znajomość podstawowych zasad chowu i hodowli owiec i kóz. Podstawy towaroznawstwa surowców i produktów zwierzęcych. |
Cele przedmiotu
| KOD | Cel modułu/przedmiotu |
|---|---|
| C-1 | Celem przedmiotu jest przekazanie studentom podstawowej wiedzy dotyczącej znaczenia gospodarczego owiec i kóz z uwzględnieniem rasy i kierunku użytkowego, zapoznanie z nowymi kierunkami pracy hodowlanej w Polsce i na świecie, metodami oceny bonitacyjnej, użytkowaniem wełnistym, mlecznym i mięsnym jak również technologiami chowu w zależności od specyfiki gospodarstwa. |
Treści programowe z podziałem na formy zajęć
| KOD | Treść programowa | Godziny |
|---|---|---|
| laboratoria | ||
| T-L-1 | Wełnoznawstwo cz. I.: budowa i funkcje skóry; powstawanie włosa i okrywy wełnistej; runo a okrywa włosowa; właściwości fizyczne i chemiczne wełny. Pomiary długości wełny. | 4 |
| T-L-2 | Wełnoznawstwo cz. II: wady wełny; strzyża; kontrola użytkowości wełnistej; klasyfikacja, wycena i przerób wełny. Pomiary grubości wełny. Metody pozyskiwania wełny najlepszej jakości jako surowca dla przemysłu włókienniczego | 2 |
| T-L-3 | Metody oceny pokroju owiec i kóz. Ocena cech osobniczych; pomiary zoometryczne; indeksy budowy; bonitacja owiec; uzębienie i określanie wieku na podstawie uzębienia | 2 |
| T-L-4 | Ocena mleczności owiec i kóz. Bieżąca kontrola stanu zdrowia wymienia. Przetwórstwo mleka owczego i koziego na poziomie gospodarstwa. | 4 |
| T-L-5 | Wykorzystanie dokumentacji oceny wartości użytkowej w szacowaniu wskaźników użytkowości rozpłodowej owiec i kóz. Analiza i interpretacja wyników. | 3 |
| T-L-6 | Wykorzystanie dokumentacji użytkowości mlecznej wybranych ras i odmian owiec i kóz z uwzględnieniem kolejnych laktacji. Analiza i interpretacja wyników. | 2 |
| T-L-7 | Opracowanie projektu całorocznej produkcji i oszacowanie jej wartości ekonomicznej. | 6 |
| T-L-8 | Dobór systemu wypasu małych przeżuwaczy w zależności od produkcji gospodarstwa. Koszarowanie owiec. Żywienie poszczególnych grup owiec i kóz. | 2 |
| 25 | ||
| zajęcia terenowe | ||
| T-T-1 | Zajęcia terenowe w jednym z gospodarstw specjalizujących się w produkcji owczarskiej/koziarskiej. Zapoznanie studentów ze specyfiką produkcji m.in. ze sposobem utrzymania i żywienia zwierząt z uwzględnieniem różnych grup wiekowych oraz organizacją pracy. Utrzymanie owiec i kóz: budynki i rodzaje pomieszczeń, wyposażenie pomieszczeń; wybiegi; okólniki. Analiza uwarunkowań produkcji owczarskie/koziarskiej na przykładzie odwiedzonego gospodarstwa w województwie zachodniopomorskim. Ocena sposobu żywienia, zadawania i przechowywania pasz w gospodarstwie, organizacji pracy oraz skuteczności przeprowadzonych zabiegów profilaktycznych i pielęgnacyjnych. | 5 |
| 5 | ||
| wykłady | ||
| T-W-1 | Pochodzenie i udomowienie owiec i kóz. Gospodarcze znaczenie, charakterystyka, użytkowanie i rozmieszczenie owiec i kóz w Polsce i na świecie z uwzględnieniem ich kierunku produkcji. Stan oraz perspektywy rozwoju produkcji owczarskiej i koziarskiej. | 2 |
| T-W-2 | Typy konstytucyjne i użytkowe owiec i kóz. Organizacja krajowej hodowli i chowu owiec i kóz. | 2 |
| T-W-3 | Krajowe i importowane rasy owiec i kóz i ich wykorzystanie w różnych technologiach produkcji. | 2 |
| T-W-4 | Użytkowanie mleczne owiec i kóz. Czynniki wpływające na ilość i jakość pozyskiwanego mleka. Wartość odżywcza i przydatność technologiczna mleka różnych ras kóz i owiec utrzymywanych w Polsce i na świecie. | 2 |
| T-W-5 | Mięsne użytkowanie owiec i kóz. Czynniki wpływające na wartość rzeźną mięsa jagnięcego. | 2 |
| T-W-6 | Sezonowość rozrodu owiec i kóz. Sposoby krycia stosowane w owczarniach i koziarniach zarodowych i towarowych, organizacja stanówki. | 2 |
| T-W-7 | Wykorzystanie dużych i małych przeżuwaczy w kształtowaniu krajobrazu rolniczego z uwzględnieniem obszarów chronionych. | 2 |
| T-W-8 | Psy pasterskie i owczarskie dawniej i współcześnie. Praca psa ze stadem. | 1 |
| 15 | ||
Obciążenie pracą studenta - formy aktywności
| KOD | Forma aktywności | Godziny |
|---|---|---|
| laboratoria | ||
| A-L-1 | Uczestnictwo w zajęciach. | 25 |
| A-L-2 | Przygotowanie się do zajęć laboratoryjnych. | 4 |
| A-L-3 | Przygotowanie projektów na wskazane tematy. | 4 |
| A-L-4 | Omówienie i ocena projektów. | 3 |
| A-L-5 | Czytanie wskazanej literatury. | 6 |
| A-L-6 | Konsultacje. | 2 |
| 44 | ||
| zajęcia terenowe | ||
| A-T-1 | Udział w zajęciach | 5 |
| 5 | ||
| wykłady | ||
| A-W-1 | Uczestnictwo w wykładach. | 15 |
| A-W-2 | Samodzielne studiowanie tematyki wykładów. | 2 |
| A-W-3 | Czytanie wskazanej literatury. | 1 |
| A-W-4 | Przygotowanie się do kolokwium i zaliczenia wykładów. | 4 |
| A-W-5 | Konsultacje | 2 |
| A-W-6 | Pisemny egzamin | 1 |
| 25 | ||
Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne
| KOD | Metoda nauczania / narzędzie dydaktyczne |
|---|---|
| M-1 | Wykład informacyjny z użyciem środków audiowizualnych, opis, objaśnianie. |
| M-2 | Dyskusja dydaktyczna. |
| M-3 | Projekt. |
| M-4 | Objaśnienie wykonania zadań na zajęciach. |
| M-5 | Ćwiczenia laboratoryjne. |
| M-6 | Praca w grupach. |
| M-7 | Film dydaktyczny. |
| M-8 | Wykład informacyjny prezentujący zagadnienia teoretyczne. |
| M-9 | Prezentacje multimedialne z wykorzystaniem komputera i projektora, opis, objaśnianie. |
| M-10 | Wykład informacyjny. |
| M-11 | Wykład problemowy. |
| M-12 | Filmy tematyczne. |
| M-13 | Ćwiczenia przedmiotowe. |
Sposoby oceny
| KOD | Sposób oceny |
|---|---|
| S-1 | Ocena podsumowująca: Egzamin w formie pisemnej z przeprowadzonych wykładów. |
| S-2 | Ocena formująca: Ocena aktywności na ćwiczeniach. |
| S-3 | Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie ćwiczeń. |
| S-4 | Ocena formująca: Ocena projektu. |
| S-5 | Ocena formująca: Ocena prezentacji. |
| S-6 | Ocena podsumowująca: Egzamin w formie pisemnej. |
| S-7 | Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie. |
| S-8 | Ocena podsumowująca: Ocena pisemna wykładów po ich zakończeniu. |
Zamierzone efekty uczenia się - wiedza
| Zamierzone efekty uczenia się | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ZO_1A_ZOP-S1-C13_W01 Student zna podstawowe kierunki produkcji małych przeżuwaczy i rozumie ich znaczenie gospodarcze. Rozróżnia rasy, odmiany owiec i kóz hodowanych w Polsce i na świecie z uwzględnieniem przydatności w różnych technologiach produkcji. Opisuje pokrój owiec i kóz, zna zasady i metody jego oceny. Zna cel i metody identyfikacji i znakowania owiec i kóz. | ZO_1A_W10, ZO_1A_W12 | — | — | C-1 | T-W-2, T-W-1, T-W-3, T-W-5, T-W-7, T-W-4 | M-3, M-1, M-7 | S-3, S-1 |
| ZO_1A_ZOP-S1-C13_W03 Student zna sposoby oceny użytkowości wełnistej, mlecznej i mięsnej owiec i kóz. Posiada wiedzę o czynnikach wpływających na ilość i jakość mleka oraz mięsa jagnięcego i koziego. Zna zasady pracy hodowlanej w prowadzonej w stadzie. Posiada wiedzę z zakresu organizacji i planowania rozrodu w stadach owiec i kóz. Zna rolę małych przeżuwaczy w kształtowaniu krajobrazu rolniczego i ochronie przyrody. | ZO_1A_W16, ZO_1A_W10, ZO_1A_W12 | — | — | C-1 | T-W-1, T-W-5, T-W-7, T-W-6, T-W-4 | M-7, M-2, M-9 | S-7 |
Zamierzone efekty uczenia się - umiejętności
| Zamierzone efekty uczenia się | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ZO_1A_ZOP-S1-C13_U03 Student potrafi dobrać i zastosować optymalną technologię produkcji wełny, mleka lub żywca baraniego i koziego w określonych warunkach przyrodniczo-gospodarczych. Potrafi zaprojektować całoroczne użytkowanie owiec/kóz na fermie, a następnie z uzyskanych wyników wyciągając wnioski, proponując ewentualne zmiany w dotychczas stosowanym systemie produkcji. | ZO_1A_U07, ZO_1A_U15, ZO_1A_U17 | — | — | C-1 | T-T-1, T-L-4, T-L-2, T-L-8, T-L-7 | M-3, M-6, M-2, M-4, M-9 | S-4, S-2 |
| ZO_1A_ZOP-S1-C13_U04 Student potrafi rozpoznać różne rasy owiec i kóz i dostosować do nich odpowiedni kierunek produkcji. Ocenia pokrój owiec i kóz oraz dokonuje analizy i oceny użytkowości mlecznej i mięsnej. Analizuje i ocenia wpływ różnych czynników na ilość i jakość pozyskiwanych produktów od owiec i kóz oraz potrafi kalkulować opłacalność ich produkcji. | ZO_1A_U01, ZO_1A_U17, ZO_1A_U20 | — | — | C-1 | T-T-1, T-L-4, T-L-2, T-L-3, T-L-1, T-L-6, T-L-5 | M-3, M-6, M-7, M-2, M-4, M-5, M-9 | S-4, S-2 |
Zamierzone efekty uczenia się - inne kompetencje społeczne i personalne
| Zamierzone efekty uczenia się | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ZO_1A_ZOP-S1-C13_K02 Student opracowując optymalne rozwiązania dotyczące produkcji wełny, mięsa, mleka z uwzględnieniem warunków środowiskowych w jakich przebywają zwierzęta oraz względów ekonomicznych wykazuje kreatywnością, logicznym syntetycznym myśleniem. Przejawia aktywny udział w pracy grupowej jako członek i jako lider zespołu. Postępuje w sposób humanitarny ze zwierzętami; zgodnie z zasadami higieny i bezpieczeństwa zdrowia i pracy przy gospodarowaniu surowcami pochodzenia owczego i koziego. W łatwy i szybki sposób pozyskuje informacje z zakresu problematyki przedmiotu. | ZO_1A_K02 | — | — | C-1 | T-T-1, T-L-6, T-L-8, T-L-7, T-L-5 | M-3, M-6, M-2, M-9 | S-4, S-2 |
Kryterium oceny - wiedza
| Efekt uczenia się | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| ZO_1A_ZOP-S1-C13_W01 Student zna podstawowe kierunki produkcji małych przeżuwaczy i rozumie ich znaczenie gospodarcze. Rozróżnia rasy, odmiany owiec i kóz hodowanych w Polsce i na świecie z uwzględnieniem przydatności w różnych technologiach produkcji. Opisuje pokrój owiec i kóz, zna zasady i metody jego oceny. Zna cel i metody identyfikacji i znakowania owiec i kóz. | 2,0 | Student nie zna podstawowych kierunków produkcji owczarskiej i koziarskiej i nie rozumie ich znaczenia gospodarczego. Nie potrafi wymienić podstawowych ras owiec i kóz hodowanych w Polsce. Nie orientuje się w prowadzeniu pracy hodowlanej w obrębie stada. |
| 3,0 | Student zna podstawowe kierunki produkcji owczarskiej i koziarskiej, ale nie do końca rozumie ich znaczenie gospodarcze. Rozróżnia niektóre podstawowe rasy owiec i kóz, ale nie potrafi ich scharakteryzować. Orientuje się w stopniu dostatecznym w prowadzeniu pracy hodowlanej w obrębie stada. Potrafi w stopniu dostatecznym wymienić niektóre czynniki wpływające na ilość, jakość oraz przydatność technologiczną mleka jako surowca. Zna pokrój owiec i kóz oraz zasady jego oceny. Potrafi wymienić cel i krótko opisać metody identyfikacji i znakowania owiec i kóz. | |
| 3,5 | Student zna podstawowe kierunki produkcji owczarskiej i koziarskiej. Rozróżnia podstawowe rasy owiec i kóz hodowane w Polsce i na świecie. Nie potrafi scharakteryzować ras owiec i kóz z uwzględnieniem ich przydatności w różnych technologiach produkcji. Potrafi w stopniu dostatecznym wymienić niektóre czynniki wpływające na ilość, jakość oraz przydatność technologiczną mleka jako surowca. | |
| 4,0 | Student zna podstawowe kierunki produkcji owczarskiej i koziarskiej i rozumie ich znaczenie gospodarcze. Rozróżnia rasy owiec i kóz hodowane w Polsce i na świecie oraz potrafi scharakteryzować poszczególne rasy z uwzględnieniem ich przydatności w różnych technologiach produkcji. Orientuje się w stopniu dobrym w prowadzeniu pracy hodowlanej w obrębie stada. Potrafi wymienić czynniki wpływające na ilość, jakość mleka oraz przydatność technologiczną mleka oraz w stopniu dobrym potrafi je opisać. Student w stopniu dobry potrafi scharakteryzować prozdrowotne właściwości jagnięciny i baraniny. Objaśnia programy hodowlane dla wybranych ras owiec i kóz typu mlecznego i mięsnego. | |
| 4,5 | Student zna kierunki produkcji owczarskiej i koziarskiej i rozumie ich znaczenie gospodarcze. Rozróżnia rasy owiec i kóz w Polsce i na świecie oraz potrafi scharakteryzować poszczególne rasy z uwzględnieniem ich przydatności w różnych technologiach produkcji. Zna zasady prowadzenia pracy hodowlanej w obrębie stada. Potrafi wymienić i opisać wszystkie czynniki genetyczne i środowiskowe wpływających na ilość, jakość oraz przydatność technologiczną mleka oraz objaśnia powiązania i relacje między nimi. Potrafi wymienić i opisać wszystkie czynniki genetyczne i środowiskowe wpływających na ilość i jakość mięsa. Zna programy hodowlane dla wybranych ras bydła mlecznego i mięsnego. | |
| 5,0 | Student bardzo dobrze zna kierunki produkcji owczarskiej i koziarskiej i rozumie ich znaczenie gospodarcze. Rozróżnia rasy owiec i kóz hodowanych w Polsce i na świecie oraz potrafi w stopniu bardzo dobrym je scharakteryzować z uwzględnieniem ich przydatności w różnych technologiach produkcji. Zna zasady prowadzenia pracy hodowlanej w obrębie stada. Potrafi wymienić i opisać w stopniu bardzo dobrym wszystkie czynniki genetyczne i środowiskowe wpływających na ilość, jakość oraz przydatność technologiczną mleka oraz objaśnia powiązania i relacje między nimi. Potrafi wymienić i opisać wszystkie czynniki genetyczne i środowiskowe wpływających na ilość i jakość mięsa. Bardzo dobrze orientuje się w podstawowych i alternatywnych kierunkach użytkowania owiec i kóz. Zna w stopniu bardzo dobrym poszczególne części programów hodowlanych. | |
| ZO_1A_ZOP-S1-C13_W03 Student zna sposoby oceny użytkowości wełnistej, mlecznej i mięsnej owiec i kóz. Posiada wiedzę o czynnikach wpływających na ilość i jakość mleka oraz mięsa jagnięcego i koziego. Zna zasady pracy hodowlanej w prowadzonej w stadzie. Posiada wiedzę z zakresu organizacji i planowania rozrodu w stadach owiec i kóz. Zna rolę małych przeżuwaczy w kształtowaniu krajobrazu rolniczego i ochronie przyrody. | 2,0 | |
| 3,0 | Student zna podstawowe kierunki produkcji owczarskiej i koziarskiej, ale nie rozumie ich znaczenia gospodarczego. Rozróżnia niektóre podstawowe rasy owiec i kóz, ale nie potrafi ich scharakteryzować. Orientuje się w stopniu dostatecznym w prowadzeniu pracy hodowlanej w obrębie stada. Potrafi w stopniu dostatecznym wymienić niektóre czynniki wpływające na ilość, jakość oraz przydatność technologiczną mleka jako surowca. | |
| 3,5 | ||
| 4,0 | ||
| 4,5 | ||
| 5,0 |
Kryterium oceny - umiejętności
| Efekt uczenia się | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| ZO_1A_ZOP-S1-C13_U03 Student potrafi dobrać i zastosować optymalną technologię produkcji wełny, mleka lub żywca baraniego i koziego w określonych warunkach przyrodniczo-gospodarczych. Potrafi zaprojektować całoroczne użytkowanie owiec/kóz na fermie, a następnie z uzyskanych wyników wyciągając wnioski, proponując ewentualne zmiany w dotychczas stosowanym systemie produkcji. | 2,0 | |
| 3,0 | Posiada umiejętność wstępnej oceny efektywność produkcji wełny, mleka i mięsa owczego i koziego w różnych warunkach produkcyjnych oraz potrafi zaproponować zmiany w dotychczas stosowanej technologii w celu poprawy jej efektywności. | |
| 3,5 | ||
| 4,0 | ||
| 4,5 | ||
| 5,0 | ||
| ZO_1A_ZOP-S1-C13_U04 Student potrafi rozpoznać różne rasy owiec i kóz i dostosować do nich odpowiedni kierunek produkcji. Ocenia pokrój owiec i kóz oraz dokonuje analizy i oceny użytkowości mlecznej i mięsnej. Analizuje i ocenia wpływ różnych czynników na ilość i jakość pozyskiwanych produktów od owiec i kóz oraz potrafi kalkulować opłacalność ich produkcji. | 2,0 | Student nie potrafi ocenić pokroju owiec i kóz. Nie potrafi dobrać i zastosować technologii produkcji do określonych warunków przyrodniczo-gospodarczych. Student nie potrafi opracować założeń organizacyjno-technologicznych owczarni/koziarni oraz interpretować wynków. |
| 3,0 | Student w stopniu dostatecznym potrafi ocenić pokroju owiec i kóz. Nie potrafi dobrać i zastosować technologii produkcji do określonych warunków przyrodniczo-gospodarczych. Student potrafi opracować założenia organizacyjno-technologiczne owczarni/koziarni oraz interpretować wyniki. | |
| 3,5 | Student potrafi opracować założenia organizacyjno-technologiczneowczarni/koziarni oraz w dostatecznym stopniu interpretuje wyliczone wskaźniki. | |
| 4,0 | Student potrafi opracować założenia organizacyjno-technologiczne owczarni/koziarni oraz interpretuje uzyskane wynki. | |
| 4,5 | Student potrafi analizować i opracować założenia organizacyjno-technologiczne owczarni/koziarni oraz interpretuje obliczone wskaźniki. Kalkuluje opłacalność bądź nierentowność produkcji. | |
| 5,0 | Student potrafi analizować i opracować założenia organizacyjno-technologiczne owczarni/koziarni oraz interpretuje obliczone wskaźniki. Kalkuluje opłacalność bądź nierentowność produkcji. Analizuje uzyskane wyniki w projekcie i formułuje wnioski. |
Kryterium oceny - inne kompetencje społeczne i personalne
| Efekt uczenia się | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| ZO_1A_ZOP-S1-C13_K02 Student opracowując optymalne rozwiązania dotyczące produkcji wełny, mięsa, mleka z uwzględnieniem warunków środowiskowych w jakich przebywają zwierzęta oraz względów ekonomicznych wykazuje kreatywnością, logicznym syntetycznym myśleniem. Przejawia aktywny udział w pracy grupowej jako członek i jako lider zespołu. Postępuje w sposób humanitarny ze zwierzętami; zgodnie z zasadami higieny i bezpieczeństwa zdrowia i pracy przy gospodarowaniu surowcami pochodzenia owczego i koziego. W łatwy i szybki sposób pozyskuje informacje z zakresu problematyki przedmiotu. | 2,0 | |
| 3,0 | Student ma świadomość humanitarnego postępowania ze zwierzętami, postępuje zgodnie z zasadami higieny bezpieczeństwa pracy w pracy przy gospodarowaniu surowcami pochodzenia owczego i koziego. Posiada umiejętność wstępnej oceny efektywność produkcji wełny, mleka i mięsa owczego/koziego w różnych warunkach produkcyjnych oraz potrafi zaproponować zmiany w otychczas stosowanych technologiach produkcji w celu poprawy ich efektywności. | |
| 3,5 | ||
| 4,0 | ||
| 4,5 | ||
| 5,0 |
Literatura podstawowa
- J. Wójtowski, Hodowla, chów i użytkowanie kóz, UP Poznan, 2016
- R. Niżnikowski, Hodowla, chów i użytkowanie owiec, Wydawnictwo SGGW Warszawa, 2011
- W. Lachowski, M. Szewczuk, Chów i hodowla owiec i kóz, AR Szczecin, Szczecin, 2008
Literatura dodatkowa
- B. Patkowska-Sokoła, Podstawy chowu i hodowli owiec, UP Wrocław, 2000
- B. Nowicki, Kozy. Chów hodowla i użytkowanie, PWN, Warszawa, 1999
- F. Haring, Hodowla owiec, PWRiL, Warszawa, 1980