Wydział Techniki Morskiej i Transportu - Transport (S1)
specjalność: Transport portowy i przemysłowy
Sylabus przedmiotu Podstawy eksploatacji technicznej:
Informacje podstawowe
| Kierunek studiów | Transport | ||
|---|---|---|---|
| Forma studiów | studia stacjonarne | Poziom | pierwszego stopnia |
| Tytuł zawodowy absolwenta | inżynier | ||
| Obszary studiów | charakterystyki PRK, kompetencje inżynierskie PRK | ||
| Profil | ogólnoakademicki | ||
| Moduł | — | ||
| Przedmiot | Podstawy eksploatacji technicznej | ||
| Specjalność | przedmiot wspólny | ||
| Jednostka prowadząca | Katedra Inżynierii Bezpieczeństwa i Energetyki | ||
| Nauczyciel odpowiedzialny | Zbigniew Łosiewicz <Zbigniew.Losiewicz@zut.edu.pl> | ||
| Inni nauczyciele | |||
| ECTS (planowane) | 4,0 | ECTS (formy) | 4,0 |
| Forma zaliczenia | egzamin | Język | polski |
| Blok obieralny | — | Grupa obieralna | — |
Formy dydaktyczne
Wymagania wstępne
| KOD | Wymaganie wstępne |
|---|---|
| W-1 | Wiadomości z metrologii, m.in. dobór odpowiednich przyrządów pomiarowych oraz zasady prowadzenia pomiarów warsztatowych z wykorzystaniem przyrządów suwmiarkowych, mikrometrycznych i czujników mechanicznych. |
| W-2 | Wiadomości z nauki o materiałach, m.in. rodzaje i właściwości metali i materiałów niemetalowych. |
| W-3 | Wiadomości z podstaw konstrukcji maszyn, m.in. budowa i zastosowanie elementów maszyn i zespołów napędowych. |
| W-4 | Wiadomości z zakresu budowy silników i układów napędowych. |
Cele przedmiotu
| KOD | Cel modułu/przedmiotu |
|---|---|
| C-1 | Zapoznanie studentów z istotą procesu eksploatacji maszyn z uwzględnieniem działań realizowanych podczas tego procesu, tj. użytkowaniem i obsługiwaniem. |
| C-2 | Zapoznanie studentów z rodzajami i przebiegiem procesów zużycia elementów maszyn oraz z oceną niezawodności obiektów technicznych. |
| C-3 | Zapoznanie studentów z podstawami oceny stanu technicznego maszyn, tj. z diagnostyką i weryfikacją. |
| C-4 | Zapoznanie studentów z podstawami bezpiecznej i ekologicznej eksploatacji maszyn, w tym z oceną cyklu ich życia. |
| C-5 | Ukształtowanie umiejętności przeprowadzania analizy wpływu warunków eksploatacji na stan techniczny maszyn i obiektów technicznych oraz rozumienia dokumentacji techniczno-ruchowej. |
| C-6 | Ukształtowanie umiejętności oceny i doboru odpowiednich strategii obsługiwania maszyn i metod ich diagnozowania, jak również praktycznego ich wykorzystania w procesie eksploatacji. |
| C-7 | Ukształtowanie umiejętności oceny cyklu życia obiektów technicznych, m.in. z wykorzystaniem metody LCA. |
| C-8 | Ukształtowanie umiejętności rozpoznawania wiodących procesów zużycia elementów maszyn i wnioskowania o przyczynach ich zaistnienia w rzeczywistych warunkach pracy. |
| C-9 | Ukształtowanie umiejętności przeprowadzania pomiarów parametrów pracy maszyn i pomiarów weryfikacyjnych elementów maszyn oraz odpowiedniej interpretacji wyników badań diagnostycznych i weryfikacyjnych, jak również wyciągania wniosków dotyczących stanu technicznego maszyn na podstawie przeprowadzonych badań. |
Treści programowe z podziałem na formy zajęć
| KOD | Treść programowa | Godziny |
|---|---|---|
| ćwiczenia audytoryjne | ||
| T-A-1 | Wprowadzenie. Analiza wzajemnych korelacji pomiędzy elementami systemu eksploatacji. | 1 |
| T-A-2 | Analiza wpływu warunków eksploatacji na stan techniczny maszyn (pomp, sprężarek, silników spalinowych). | 2 |
| T-A-3 | Analiza dokumentacji techniczno-ruchowych (DTR) maszyn (pomp, sprężarek, silników spalinowych). | 2 |
| T-A-4 | Dobór strategii obsługiwania maszyn (pomp, sprężarek, silników spalinowych). | 2 |
| T-A-5 | Dobór luzów współpracujących elementów maszyn (pomp, sprężarek, silników spalinowych) i analiza ich wpływu na intensywność procesu zużycia. | 2 |
| T-A-6 | Dobór metod diagnozowania w powiązaniu z rodzajem urządzenia technicznego. Ocena stanu technicznego maszyn tłokowych na podstawie wykresu indykatorowego. | 2 |
| T-A-7 | Ocena cyklu życia obiektów technicznych z wykorzystaniem metody LCA (Life Cycle Assessment). | 2 |
| T-A-8 | Zaliczenie ćwiczeń audytoryjnych. | 2 |
| 15 | ||
| laboratoria | ||
| T-L-1 | Wprowadzenie. Dyskusja dotycząca procesów eksploatacji maszyn, ze szczególnym uwzględnieniem diagnostyki i weryfikacji. | 1 |
| T-L-2 | Analiza właściwej eksploatacji maszyn. Procesy użytkowania i obsługiwania. Dokumentacja techniczno-ruchowa. | 2 |
| T-L-3 | Badania właściwości płynów eksploatacyjnych stosowanych w maszynach transportowych. | 2 |
| T-L-4 | Badania diagnostyczne maszyn tłokowych z wykorzystaniem sporządzonych wykresów indykatorowych. | 2 |
| T-L-5 | Analiza budowy i właściwości pracy istotnych elementów maszyn, w tym łożysk ślizgowych i łożysk tocznych. | 2 |
| T-L-6 | Identyfikacja przypadków zużycia elementów maszyn. | 2 |
| T-L-7 | Zaliczenia ćwiczeń laboratoryjnych. | 4 |
| 15 | ||
| wykłady | ||
| T-W-1 | Elementy teorii eksploatacji - pojęcia podstawowe i definicje. | 2 |
| T-W-2 | Własności obiektów technicznych. Dobór parametrów użytkowania maszyn z uwzględnieniem obciążeń trwałych i chwilowych. | 2 |
| T-W-3 | Stan techniczny obiektu i jego zmiany w procesie eksploatacji. Własności otoczenia obiektów technicznych. Wpływ warunków eksploatacji na stan techniczny obiektu. | 2 |
| T-W-4 | System eksploatacji i jego modele. Strategie obsługiwania maszyn. | 2 |
| T-W-5 | Użytkowanie i obsługiwanie maszyn tłokowych i maszyn przepływowych. Dokumentacja techniczno-ruchowa. Płyny eksploatacyjne. | 4 |
| T-W-6 | Charakterystyka procesów zużycia elementów maszyn. Fizyczne procesy starzenia elementów maszyn. | 4 |
| T-W-7 | Ocena niezawodności obiektów (uszkodzenia, uszkadzalność, trwałość, słabe ogniwa). Wskaźniki i cechy niezawodności. | 2 |
| T-W-8 | Diagnostyka techniczna. Metody diagnostyczne. Parametry diagnostyczne. Systemy diagnostyczne. | 3 |
| T-W-9 | Metody diagnostyczne maszyn tłokowych: indykacja, wibroakustyka, termowizja. | 2 |
| T-W-10 | Weryfikacja maszyn: oględziny zewnętrzne, pomiary weryfikacyjne. | 2 |
| T-W-11 | Podstawy bezpiecznej eksploatacji maszyn. Metodyka zarządzania eksploatacją. Metodyka użytkowania, obsługiwania i kierowania eksploatacją maszyn. | 3 |
| T-W-12 | Ocena cyklu życia obiektów technicznych. Definicja i zastosowanie metody LCA (Life Cycle Assessment). Zarządzanie cyklem życia oraz koszty cyklu życia obiektów technicznych. | 2 |
| 30 | ||
Obciążenie pracą studenta - formy aktywności
| KOD | Forma aktywności | Godziny |
|---|---|---|
| ćwiczenia audytoryjne | ||
| A-A-1 | Uczestnictwo w zajęciach i zaliczeniu. | 15 |
| A-A-2 | Przygotowanie pracy kontrolnej. | 5 |
| A-A-3 | Przygotowanie do zaliczenia ćwiczeń audytoryjnych. | 5 |
| 25 | ||
| laboratoria | ||
| A-L-1 | Uczestnictwo w zajęciach i zaliczeniach. | 15 |
| A-L-2 | Opracowanie wyników pomiarów. Przygotowanie sprawozdań. | 5 |
| A-L-3 | Przygotowanie do zaliczenia ćwiczeń laboratoryjnych. | 5 |
| 25 | ||
| wykłady | ||
| A-W-1 | Uczestnictwo w zajęciach. | 30 |
| A-W-2 | Przygotowanie do egzaminu. | 16 |
| A-W-3 | Uczestnictwo w egzaminie. | 4 |
| 50 | ||
Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne
| KOD | Metoda nauczania / narzędzie dydaktyczne |
|---|---|
| M-1 | Wykład informacyjny w połączeniu z wykładem problemowym. |
| M-2 | Wykorzystanie metod aktywizujących w postaci dyskusji dydaktycznej związanej z tematyką wykładów i ćwiczeń audytoryjnych. |
| M-3 | Ćwiczenia przedmiotowe. |
| M-4 | Ćwiczenia laboratoryjne. |
Sposoby oceny
| KOD | Sposób oceny |
|---|---|
| S-1 | Ocena formująca: Ocena prowadzenia dyskusji i aktywności. |
| S-2 | Ocena formująca: Ocena pracy kontrolnej z ćwiczeń audytoryjnych. |
| S-3 | Ocena formująca: Ocena wejściówek i sprawozdań z zajęć laboratoryjnych. |
| S-4 | Ocena formująca: Ocena pracy własnej studenta i pracy w grupie. |
| S-5 | Ocena podsumowująca: Zaliczenie pisemne i ustne. |
| S-6 | Ocena podsumowująca: Egzamin pisemny i ustny. |
Zamierzone efekty uczenia się - wiedza
| Zamierzone efekty uczenia się | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| TR_1A_C19_W01 Student zna i prawidłowo stosuje terminologię dotyczącą przedmiotu oraz potrafi objaśnić pojęcia podstawowe. Student zna i rozróżnia oraz potrafi scharakteryzować działania realizowane podczas procesu eksploatacji maszyn, jak również strategie obsługiwania maszyn. Student zna i rozumie rodzaje i przebieg procesów zużycia elementów maszyn oraz ocenę niezawodności obiektów technicznych. Student zna rodzaje metod diagnostycznych, zasady prowadzenia weryfikacji elementów maszyn oraz metody oceny cyklu życia obiektów technicznych. | TR_1A_W16, TR_1A_W10 | — | — | C-3, C-4, C-1, C-2 | T-W-11, T-W-6, T-W-9, T-W-2, T-W-4, T-W-7, T-W-10, T-W-1, T-W-5, T-W-3, T-W-8, T-W-12 | M-1, M-2 | S-6, S-1 |
Zamierzone efekty uczenia się - umiejętności
| Zamierzone efekty uczenia się | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| TR_1A_C19_U01 Student posiada umiejętności: - rozpoznawania wiodących procesów zużycia elementów maszyn i wnioskowania o przyczynach ich zaistnienia w rzeczywistych warunkach pracy, - przeprowadzania pomiarów parametrów pracy maszyn i pomiarów weryfikacyjnych elementów maszyn oraz odpowiedniej interpretacji wyników badań diagnostycznych i weryfikacyjnych, jak również wyciągania wniosków dotyczących stanu technicznego maszyn na podstawie przeprowadzonych badań. | TR_1A_U09, TR_1A_U10, TR_1A_U13, TR_1A_U15 | — | — | C-8, C-5, C-9 | T-L-4, T-L-3, T-L-1, T-L-5, T-L-6, T-L-2 | M-4 | S-4, S-3, S-5 |
| TR_1A_C19_U02 Student posiada umiejętności: - przeprowadzania analizy wpływu warunków eksploatacji na stan techniczny maszyn i obiektów technicznych oraz rozumienia dokumentacji techniczno-ruchowej, - oceny i doboru odpowiednich strategii obsługiwania maszyn i praktycznego ich wykorzystania w procesie eksploatacji, - oceny i doboru odpowiednich metod diagnozowania stanu technicznego maszyn, jak również praktycznego ich wykorzystania w procesie eksploatacji, - oceny cyklu życia obiektów technicznych, m.in. z wykorzystaniem metody LCA. | TR_1A_U08, TR_1A_U10, TR_1A_U13, TR_1A_U16 | — | — | C-7, C-5, C-6 | T-A-7, T-A-4, T-A-6, T-A-5, T-A-1, T-A-2, T-A-3 | M-3, M-2 | S-4, S-2, S-1, S-5 |
Zamierzone efekty uczenia się - inne kompetencje społeczne i personalne
| Zamierzone efekty uczenia się | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| TR_1A_C19_K01 Student posiada umiejętności właściwej organizacji pracy podczas pomiarów parametrów pracy maszyn i pomiarów weryfikacyjnych elementów maszyn, jak również podczas analiz i dyskusji prowadzonych w ramach ćwiczeń audytoryjnych. | TR_1A_K02, TR_1A_K04, TR_1A_K07, TR_1A_K08 | — | — | C-7, C-8, C-5, C-6, C-9 | T-L-4, T-L-3, T-L-1, T-L-5, T-L-6, T-L-2, T-A-7, T-A-4, T-A-6, T-A-5, T-A-1, T-A-2, T-A-3 | M-3, M-2, M-4 | S-4, S-1 |
Kryterium oceny - wiedza
| Efekt uczenia się | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| TR_1A_C19_W01 Student zna i prawidłowo stosuje terminologię dotyczącą przedmiotu oraz potrafi objaśnić pojęcia podstawowe. Student zna i rozróżnia oraz potrafi scharakteryzować działania realizowane podczas procesu eksploatacji maszyn, jak również strategie obsługiwania maszyn. Student zna i rozumie rodzaje i przebieg procesów zużycia elementów maszyn oraz ocenę niezawodności obiektów technicznych. Student zna rodzaje metod diagnostycznych, zasady prowadzenia weryfikacji elementów maszyn oraz metody oceny cyklu życia obiektów technicznych. | 2,0 | Student nie posiada podstawowej wiedzy w zakresie przedmiotu, nie potrafi podać definicji pojęć i zagadnień omawianych na zajęciach |
| 3,0 | Student posiada podstawową wiedzę w zakresie przedmiotu, potrafi podać definicje pojęć i zagadnień omawianych na zajęciach | |
| 3,5 | Student posiada wiedzę w zakresie przedmiotu, potrafi podać i objaśnić definicje pojęć i zagadnień omawianych na zajęciach | |
| 4,0 | Student posiada wiedzę w zakresie przedmiotu, potrafi podać i objaśnić definicje pojęć i zagadnień omawianych na zajęciach, jak również potrafi omówić zakresy ich stosowania | |
| 4,5 | Student posiada wiedzę w zakresie przedmiotu, potrafi podać i objaśnić definicje pojęć i zagadnień omawianych na zajęciach, jak również potrafi omówić zakresy ich stosowania oraz efektywność wykorzystania i wpływ na środowisko | |
| 5,0 | Student posiada wiedzę w zakresie przedmiotu, potrafi podać i objaśnić definicje pojęć i zagadnień omawianych na zajęciach, jak również potrafi omówić zakresy ich stosowania, efektywność wykorzystania i wpływ na środowisko, a także samodzielnie identyfikować narzędzia potrzebne do rozwiązania zadanego problemu z jednoczesnym uzasadnieniem wyboru |
Kryterium oceny - umiejętności
| Efekt uczenia się | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| TR_1A_C19_U01 Student posiada umiejętności: - rozpoznawania wiodących procesów zużycia elementów maszyn i wnioskowania o przyczynach ich zaistnienia w rzeczywistych warunkach pracy, - przeprowadzania pomiarów parametrów pracy maszyn i pomiarów weryfikacyjnych elementów maszyn oraz odpowiedniej interpretacji wyników badań diagnostycznych i weryfikacyjnych, jak również wyciągania wniosków dotyczących stanu technicznego maszyn na podstawie przeprowadzonych badań. | 2,0 | Student nie potrafi samodzielnie przeprowadzić analiz i pomiarów oraz przygotować sprawozdań, w których przedstawione zostaną wyniki z przeprowadzonych analiz i pomiarów |
| 3,0 | Student potrafi samodzielnie przeprowadzić analizy i pomiary oraz przygotować sprawozdania, w których potrafi przedstawić wyniki z przeprowadzonych analiz i pomiarów | |
| 3,5 | Student potrafi samodzielnie przeprowadzić analizy i pomiary oraz przygotować sprawozdania, w których potrafi przedstawić wyniki z przeprowadzonych analiz i pomiarów wraz z prezentacją wniosków | |
| 4,0 | Student potrafi samodzielnie przeprowadzić analizy i pomiary oraz przygotować sprawozdania, w których potrafi przedstawić wyniki z przeprowadzonych analiz i pomiarów wraz z prezentacją wniosków i analizą przyjętych założeń | |
| 4,5 | Student potrafi samodzielnie przeprowadzić analizy i pomiary oraz przygotować sprawozdania, w których potrafi przedstawić wyniki z przeprowadzonych analiz i pomiarów wraz z prezentacją wniosków i analizą przyjętych założeń; ponadto student potrafi analizować oraz dyskutować o wynikach z przeprowadzonych analiz i pomiarów | |
| 5,0 | Student potrafi samodzielnie przeprowadzić analizy i pomiary oraz przygotować sprawozdania, w których potrafi przedstawić wyniki z przeprowadzonych analiz i pomiarów wraz z prezentacją wniosków i analizą przyjętych założeń; ponadto student potrafi analizować oraz dyskutować o wynikach z przeprowadzonych analiz i pomiarów, a także zaproponować krytyczną ich interpretację oraz propozycję modyfikacji rozwiązań | |
| TR_1A_C19_U02 Student posiada umiejętności: - przeprowadzania analizy wpływu warunków eksploatacji na stan techniczny maszyn i obiektów technicznych oraz rozumienia dokumentacji techniczno-ruchowej, - oceny i doboru odpowiednich strategii obsługiwania maszyn i praktycznego ich wykorzystania w procesie eksploatacji, - oceny i doboru odpowiednich metod diagnozowania stanu technicznego maszyn, jak również praktycznego ich wykorzystania w procesie eksploatacji, - oceny cyklu życia obiektów technicznych, m.in. z wykorzystaniem metody LCA. | 2,0 | Student nie potrafi samodzielnie przeprowadzić ocen i analiz oraz przygotować prac kontrolnych, w których przedstawione zostaną wyniki z przeprowadzonych ocen i analiz |
| 3,0 | Student potrafi samodzielnie przeprowadzić oceny i analizy oraz przygotować prace kontrolne, w których potrafi przedstawić wyniki z przeprowadzonych ocen i analiz | |
| 3,5 | Student potrafi samodzielnie przeprowadzić oceny i analizy oraz przygotować prace kontrolne, w których potrafi przedstawić wyniki z przeprowadzonych ocen i analiz wraz z prezentacją wniosków | |
| 4,0 | Student potrafi samodzielnie przeprowadzić oceny i analizy oraz przygotować prace kontrolne, w których potrafi przedstawić wyniki z przeprowadzonych ocen i analiz wraz z prezentacją wniosków i analizą przyjętych założeń | |
| 4,5 | Student potrafi samodzielnie przeprowadzić oceny i analizy oraz przygotować prace kontrolne, w których potrafi przedstawić wyniki z przeprowadzonych ocen i analiz wraz z prezentacją wniosków i analizą przyjętych założeń; ponadto student potrafi analizować oraz dyskutować o wynikach z przeprowadzonych ocen i analiz | |
| 5,0 | Student potrafi samodzielnie przeprowadzić oceny i analizy oraz przygotować prace kontrolne, w których potrafi przedstawić wyniki z przeprowadzonych ocen i analiz wraz z prezentacją wniosków i analizą przyjętych założeń; ponadto student potrafi analizować oraz dyskutować o wynikach z przeprowadzonych ocen i analiz, a także zaproponować krytyczną ich interpretację oraz propozycję modyfikacji rozwiązań |
Kryterium oceny - inne kompetencje społeczne i personalne
| Efekt uczenia się | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| TR_1A_C19_K01 Student posiada umiejętności właściwej organizacji pracy podczas pomiarów parametrów pracy maszyn i pomiarów weryfikacyjnych elementów maszyn, jak również podczas analiz i dyskusji prowadzonych w ramach ćwiczeń audytoryjnych. | 2,0 | Student nie rozumie pozatechnicznych i społecznych aspektów działalności inżynierskiej oraz odpowiedzialności za podejmowane decyzje, jak również nie potrafi pracować w grupie |
| 3,0 | Student ma podstawową świadomość o pozatechnicznych i społecznych aspektach działalności inżynierskiej oraz odpowiedzialności za podejmowane decyzje, jak również potrafi pracować w grupie | |
| 3,5 | Student ma świadomość i rozumie pozatechniczne i społeczne aspekty działalności inżynierskiej oraz zdaje sobie sprawę z odpowiedzialności za podejmowane decyzje, jak również potrafi pracować w grupie | |
| 4,0 | Student ma pełną świadomość i rozumie pozatechniczne i społeczne aspekty działalności inżynierskiej oraz zdaje sobie sprawę z odpowiedzialności za podejmowane decyzje, jak również potrafi współdziałać i pracować w grupie | |
| 4,5 | Student ma pełną świadomość i rozumie pozatechniczne i społeczne aspekty działalności inżynierskiej oraz zdaje sobie sprawę z odpowiedzialności za podejmowane decyzje, jak również potrafi współdziałać i pracować w grupie; ponadto potrafi przekazywać informacje i opinie na tematy poruszane na zajęciach z uwzględnieniem różnych punktów widzenia | |
| 5,0 | Student ma pełną świadomość i rozumie pozatechniczne i społeczne aspekty działalności inżynierskiej oraz zdaje sobie sprawę z odpowiedzialności za podejmowane decyzje, jak również potrafi współdziałać i pracować w grupie; ponadto potrafi przekazywać informacje i opinie na tematy poruszane na zajęciach z uwzględnieniem różnych punktów widzenia oraz własnej oceny |
Literatura podstawowa
- Legutko S., Podstawy eksploatacji maszyn i urządzeń, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 2004
- Woropay M., Budzyński A., Migawa K., Podstawy badań eksploatacyjnych wybranych elementów maszyn, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy, Bydgoszcz, 2001
- Woropay M., Landowski B., Jaskulski Z., Wybrane problemy eksploatacji i zarządzania systemami technicznymi, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy, Bydgoszcz, 2004
Literatura dodatkowa
- Będkowski L., Elementy diagnostyki technicznej, Wydawnistwo Wojskowej Akademii Technicznej w Warszawie, Warszawa, 1991
- Legutko S., Eksploatacja maszyn, Wydawnictwo Politechniki Poznańskiej, Poznań, 2007
- Żółtowski B., Podstawy diagnostyki maszyn, Wydawnictwo Uczelniane Akademii Techniczno-Rolniczej w Bydgoszczy, Bydgoszcz, 1996
- Polskie Naukowo-Techniczne Towarzystwo Eksploatacyjne, Normy i opracowania przedmiotowe, Polskie Naukowo-Techniczne Towarzystwo Eksploatacyjne, Warszawa, 2011, www.eksploatacja.waw.pl