Wydział Biotechnologii i Hodowli Zwierząt - Zootechnika (S2)
specjalność: Ekologiczne i amatorskie użytkowanie zwierząt
Sylabus przedmiotu Fizjologiczne aspekty wysokiej produkcyjności zwierząt:
Informacje podstawowe
| Kierunek studiów | Zootechnika | ||
|---|---|---|---|
| Forma studiów | studia stacjonarne | Poziom | drugiego stopnia |
| Tytuł zawodowy absolwenta | magister inżynier | ||
| Obszary studiów | charakterystyki PRK, kompetencje inżynierskie PRK | ||
| Profil | ogólnoakademicki | ||
| Moduł | — | ||
| Przedmiot | Fizjologiczne aspekty wysokiej produkcyjności zwierząt | ||
| Specjalność | Hodowla zwierząt gospodarskich | ||
| Jednostka prowadząca | Katedra Fizjologii, Cytobiologii i Proteomiki | ||
| Nauczyciel odpowiedzialny | Małgorzata Ożgo <Malgorzata.Ozgo@zut.edu.pl> | ||
| Inni nauczyciele | Alicja Dratwa-Chałupnik <Alicja.Dratwa-Chalupnik@zut.edu.pl>, Agnieszka Herosimczyk <Agnieszka.Herosimczyk@zut.edu.pl>, Adam Lepczyński <Adam.Lepczynski@zut.edu.pl>, Katarzyna Michałek <Katarzyna.Michalek@zut.edu.pl>, Małgorzata Ożgo <Malgorzata.Ozgo@zut.edu.pl> | ||
| ECTS (planowane) | 2,0 | ECTS (formy) | 2,0 |
| Forma zaliczenia | zaliczenie | Język | polski |
| Blok obieralny | 7 | Grupa obieralna | 2 |
Formy dydaktyczne
Wymagania wstępne
| KOD | Wymaganie wstępne |
|---|---|
| W-1 | Znajomość fizjologii zwierząt oraz przedmiotów obejmujących zagadnienia chowu i hodowli zwierząt |
Cele przedmiotu
| KOD | Cel modułu/przedmiotu |
|---|---|
| C-1 | Celem nauczania przedmiotu jest zdobycie przez studentów gruntownej wiedzy z zakresu czynności i regulacji funkcji organizmu w aspekcie utrzymania zdrowia i optymalnego natężenia procesów metabolicznych warunkujących wysoką wydajność zwierząt i sprawność produkcji. Studenci uzyskają pogłębioną wiedzę interdyscyplinarną z „pogranicza” nauk podstawowych (fizjologia) i nauk stosowanych (zootechnicznych). |
Treści programowe z podziałem na formy zajęć
| KOD | Treść programowa | Godziny |
|---|---|---|
| laboratoria | ||
| T-L-1 | Strategiczne okresy rozwoju zarodkowego i płodowego, organogeneza, adaptacja neonatalna – różnice gatunkowe. | 2 |
| T-L-2 | Czynniki predysponujące do wystąpienia chorób, zaburzenia układu oddechowego i trawiennego, przyczyny i następstwa biegunek, możliwości stymulowania sprawności mechanizmów adaptacyjnych młodych zwierząt. | 3 |
| T-L-3 | Wybrane aspekty aplikacyjne rozwoju przewodu trawiennego przeżuwaczy, zmiany trawienia, wchłaniania i metabolizmu składników pokarmowych z wiekiem, konstytucja i kondycja zwierząt w kolejnych okresach rozwoju, właściwe przygotowanie „dietetyczne” zwierząt do krycia. | 3 |
| T-L-4 | Równowaga metaboliczna, profile metaboliczne, zaburzenia przemiany wodno-mineralnej i kwasowo-zasadowej, zaburzenia metabolizmu wapniowo-fosforanowo-magnezowego, zaburzenia przemian cukrów, białek i tłuszczów. | 2 |
| T-L-5 | Intensywność produkcji a zdrowie zwierząt, stres jako czynnik wysokiego ryzyka w chowie zwierząt, rodzaje stresorów i stresu w wielkostadnym chowie i hodowli, rola hodowcy w zapobieganiu reakcjom stresowym. | 2 |
| T-L-6 | Wykorzystanie nowoczesnych technik analitycznych w diagnozowaniu zaburzeń i prognozowaniu wysokiej wydajności zwierząt. Prewencja i profilaktyka najskuteczniejszą metodą zachowania zdrowia zwierząt i osiągania wysokiej produkcyjności. Biotechnologia w służbie zootechniki. | 2 |
| T-L-7 | Pisemne zaliczenie ćwiczeń | 1 |
| 15 | ||
| wykłady | ||
| T-W-1 | Mechanizmy utrzymywania równowagi organizmu ze środowiskiem. Układ nerwowy i humoralny jako ogniwa kontroli i regulacji współdziałania organizmu i środowiska, najczęstsze zaburzenia neurohormonalne przy nadmiernym i długotrwałym oddziaływaniu niekorzystnych czynników środowiskowych, nietypowe zachowania motywacyjne i emocjonalne oraz agresja jako wyraz zaburzeń na poziomie regulacyjnym, behawior a produkcyjność. | 3 |
| T-W-2 | Przemiany związków azotowych i zapotrzebowanie na białko w zależności od gatunku, stanu fizjologicznego, wieku i produkcyjności zwierząt, przemiany cukrów i kwasów tłuszczowych w aspekcie wysokiej wydajności, skład dawki pokarmowej a czynność innych narządów, składniki mineralne i witaminy oraz inne biologicznie aktywne składniki diety jako stymulatory produkcyjności. | 3 |
| T-W-3 | Rola wody w organizmie zwierząt, bilans wodny w różnych okresach życia i stanach fizjologicznych, przystosowanie organizmu do magazynowania i oszczędzania wody, mechanizm pragnienia, temperatura otoczenia a gospodarka wodna organizmu, wpływ wybranych czynników na regulację metabolizmu wody | 2 |
| T-W-4 | Przygotowanie zwierząt do rozrodu, fizjologia implantacji, najczęstsze zaburzenia w okresie rozwoju zarodkowego i płodowego, teoria i praktyka modyfikacji ilości i jakości odżywczych składników mleka, uwarunkowania syntezy białek mleka w gruczole mlekowym, geny białek mleka, wpływ hormonów na ich ekspresję, ekspresja genów białek mleka u zwierząt transgenicznych, laktogeneza, utrzymanie i stymulowanie laktacji | 2 |
| T-W-5 | Pośredni i bezpośredni wpływ zanieczyszczenia i skażenia środowiska na organizm, transport, wiązanie i wydalanie ksenobiotyków, biotransformacja, kinetyka przemian, efekty toksyczne, chemizacja rolnictwa a zdrowie i produkcyjność zwierząt, metale ciężkie, herbicydy, fungicydy, defolianty, korzystny i niekorzystny wpływ promieniowania nadfioletowego - ochronna rola powłoki ozonowej, działanie promieni nadfioletowych na białka, kwasy nukleinowe, procesy podziału komórek, promieniowanie nadfioletowe a czynność skóry, możliwości obronne organizmu. | 3 |
| T-W-6 | Aktywność ruchowa zwierząt a wydajność. Pojęcie i etiologia chorób produkcyjnych, zaburzenia metaboliczne, zaburzenia w rozrodzie zwierząt, zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowe | 1 |
| T-W-7 | Pisemne zaliczenie wykładów. | 1 |
| 15 | ||
Obciążenie pracą studenta - formy aktywności
| KOD | Forma aktywności | Godziny |
|---|---|---|
| laboratoria | ||
| A-L-1 | Uczestnictwo w ćwiczeniach | 15 |
| A-L-2 | Samodzielne przygotowanie do ćwiczeń | 7 |
| A-L-3 | Przygotowanie do pisemnego zaliczenia ćwiczeń | 5 |
| A-L-4 | Konsultacje | 2 |
| A-L-5 | Pisemne zaliczenie ćwiczeń | 1 |
| 30 | ||
| wykłady | ||
| A-W-1 | Uczesnictwo w wykładach | 15 |
| A-W-2 | Samodzielne studiowanie tematyki wykładów | 7 |
| A-W-3 | Przygotowanie do pisemnego zaliczenia wykładów | 5 |
| A-W-4 | Konsultacje | 2 |
| A-W-5 | Pisemne zaliczenie wykładów | 1 |
| 30 | ||
Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne
| KOD | Metoda nauczania / narzędzie dydaktyczne |
|---|---|
| M-1 | Wykład informacyjny prezentujący zagadnienia teoretyczne |
| M-2 | Prezentacje multimedialne z wykorzystaniem komputera i rzutnika |
| M-3 | Praca w grupach |
| M-4 | Dyskusja dydaktyczna |
| M-5 | Ćwiczenia laboratoryjne |
Sposoby oceny
| KOD | Sposób oceny |
|---|---|
| S-1 | Ocena formująca: Ocena aktywności studentów na zajęciach |
| S-2 | Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie ćwiczeń laboratoryjnych |
| S-3 | Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie wykładów |
Zamierzone efekty uczenia się - wiedza
| Zamierzone efekty uczenia się | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ZO_2A_HZG-O7.1_W01 Student posiada gruntowną wiedzę z zakresu czynności i regulacji funkcji organizmu w aspekcie utrzymania zdrowia i optymalnego natężenia procesów metabolicznych warunkujących wysoką wydajność zwierząt i sprawność produkcji | ZO_2A_W09 | — | — | C-1 | T-L-1, T-L-2, T-L-3, T-L-4, T-L-5, T-L-6, T-W-1, T-W-2, T-W-6, T-W-3, T-W-4, T-W-5 | M-1, M-2, M-3, M-4, M-5 | S-1, S-2, S-3 |
| ZO_2A_HZG-O7.1_W02 Student ma pogłebioną wiedzę na temat wpływu czynników środowiska zewnętrznego na zdrowie i wysoką produkcyjność zwierząt | ZO_2A_W09 | — | — | C-1 | T-L-1, T-L-2, T-L-3, T-L-4, T-L-5, T-L-6, T-W-1, T-W-2, T-W-6, T-W-3, T-W-4, T-W-5 | M-1, M-2, M-3, M-4, M-5 | S-1, S-2, S-3 |
Zamierzone efekty uczenia się - umiejętności
| Zamierzone efekty uczenia się | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ZO_2A_HZG-O7.1_U01 Student posiada pogłebioną umiejetnosc zrozumienia, analizy i twórczego wykorzystania informacji pochodzacych z różnych żródeł i w róznych formach | ZO_2A_U08 | — | — | C-1 | T-L-1, T-L-2, T-L-3, T-L-4, T-L-5, T-L-6 | M-3, M-4, M-5 | S-1 |
| ZO_2A_HZG-O7.1_U02 Student posiada umiejętnosć analitycznego i właściwego opracowania materiałów oraz fomułowania samodzielnych wniosków | ZO_2A_U08 | — | — | C-1 | T-L-1, T-L-2, T-L-3, T-L-4, T-L-5, T-L-6 | M-3, M-4, M-5 | S-1, S-2 |
| ZO_2A_HZG-O7.1_U03 Student umie prowadzić w grupie rzeczową dyskusję, prowadzącą do rozwiązania problemu | ZO_2A_U08 | — | — | C-1 | T-L-1, T-L-2, T-L-3, T-L-4, T-L-5, T-L-6 | M-3, M-4, M-5 | S-1 |
Zamierzone efekty uczenia się - inne kompetencje społeczne i personalne
| Zamierzone efekty uczenia się | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ZO_2A_HZG-O7.1_K01 Student pracuje idywidualnie i w zespole, potrafi przejąć role lidera | ZO_2A_K09 | — | — | C-1 | T-L-1, T-L-2, T-L-3, T-L-4, T-L-5, T-L-6 | M-3, M-4, M-5 | S-1 |
| ZO_2A_HZG-O7.1_K02 Student wykazuje świadomą potrzebę pogłębiania wiedzy na temat regulacji i funkcji organizmu w aspekcie zdrowia, wydajności zwierząt i sprawności produkcji | ZO_2A_K09 | — | — | C-1 | T-L-1, T-L-2, T-L-3, T-L-4, T-L-5, T-L-6 | M-3, M-4, M-5 | S-1 |
| ZO_2A_HZG-O7.1_K03 Student potrafi wykorzystywać informację z literatury krajowej i zagranicznej w zakresie fizjologicznych aspektów wysokiej produkcyjności zwierząt | ZO_2A_K09 | — | — | C-1 | T-L-1, T-L-2, T-L-3, T-L-4, T-L-5, T-L-6 | M-2, M-3, M-4, M-5 | S-1, S-2 |
Kryterium oceny - wiedza
| Efekt uczenia się | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| ZO_2A_HZG-O7.1_W01 Student posiada gruntowną wiedzę z zakresu czynności i regulacji funkcji organizmu w aspekcie utrzymania zdrowia i optymalnego natężenia procesów metabolicznych warunkujących wysoką wydajność zwierząt i sprawność produkcji | 2,0 | - nie potrafi zdefiniować podstawowych pojęć - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje obojętność - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia bardzo dużo błędów merytorycznych |
| 3,0 | - w zakresie wiedzy opanował podstawowy materiał programowy - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje średnie zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia wiele błędów | |
| 3,5 | - w zakresie wiedzy opanował podstawowy materiał programowy - wykazuje zrozumienie podstawowych zagadnień - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje średnie zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia wiele błędów | |
| 4,0 | - w zakresie wiedzy opanował prawie cały materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował poprawnie cały zakresu materiału - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe prawie dokładnie - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia sporadycznie błędy | |
| 4,5 | - w zakresie wiedzy opanował cały materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował wszystkie treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy nie popełnia błędów | |
| 5,0 | - w zakresie wiedzy wykracza poza materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował wszystkie treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie i ciekawość poznawczą - w zakresie wyrażania wiedzy nie popełnia błędów | |
| ZO_2A_HZG-O7.1_W02 Student ma pogłebioną wiedzę na temat wpływu czynników środowiska zewnętrznego na zdrowie i wysoką produkcyjność zwierząt | 2,0 | - nie potrafi zdefiniować podstawowych pojęć - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje obojętność - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia bardzo dużo błędów merytorycznych |
| 3,0 | - w zakresie wiedzy opanował podstawowy materiał programowy - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje średnie zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia wiele błędów | |
| 3,5 | - w zakresie wiedzy opanował podstawowy materiał programowy - wykazuje zrozumienie podstawowych zagadnień - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje średnie zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia wiele błędów | |
| 4,0 | - w zakresie wiedzy opanował prawie cały materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował poprawnie cały zakresu materiału - w zakresie opanowania wiedzy przyswoił zasadnicze treści programowe prawie dokładnie - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy popełnia sporadycznie błędy | |
| 4,5 | - w zakresie wiedzy opanował cały materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował wszystkie treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie - w zakresie wyrażania wiedzy nie popełnia błędów | |
| 5,0 | - w zakresie wiedzy wykracza poza materiał programowy - w zakresie rozumienia wiedzy opanował wszystkie treści programowe - w zakresie stosunku do wiedzy wykazuje duże zainteresowanie i ciekawość poznawczą - w zakresie wyrażania wiedzy nie popełnia błędów |
Kryterium oceny - umiejętności
| Efekt uczenia się | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| ZO_2A_HZG-O7.1_U01 Student posiada pogłebioną umiejetnosc zrozumienia, analizy i twórczego wykorzystania informacji pochodzacych z różnych żródeł i w róznych formach | 2,0 | Student: nie potrafi poradzić sobie samodzielnie z trudnościami mogącymi pojawić się na każdym z etapów przygotowanie zleconej pracy, nie operuje wiedzą kontekstową. |
| 3,0 | Student: radzi sobie, z dużą pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy | |
| 3,5 | Student: potrafi poradzić sobie, z nieznaczną pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy. | |
| 4,0 | Student: samodzielnie radzi sobie z podstawowymi trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 4,5 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 5,0 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie w pełni z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy; swobodnie porusza się w danej tematyce i prawidłowo wykorzystuje materiały źródłowe | |
| ZO_2A_HZG-O7.1_U02 Student posiada umiejętnosć analitycznego i właściwego opracowania materiałów oraz fomułowania samodzielnych wniosków | 2,0 | Student: nie potrafi poradzić sobie samodzielnie z trudnościami mogącymi pojawić się na każdym z etapów przygotowanie zleconej pracy, nie operuje wiedzą kontekstową. |
| 3,0 | Student: radzi sobie, z dużą pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy | |
| 3,5 | Student: potrafi poradzić sobie, z nieznaczną pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy. | |
| 4,0 | Student: samodzielnie radzi sobie z podstawowymi trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 4,5 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 5,0 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie w pełni z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy; swobodnie porusza się w danej tematyce i prawidłowo wykorzystuje materiały źródłowe | |
| ZO_2A_HZG-O7.1_U03 Student umie prowadzić w grupie rzeczową dyskusję, prowadzącą do rozwiązania problemu | 2,0 | Student: nie potrafi poradzić sobie samodzielnie z trudnościami mogącymi pojawić się na każdym z etapów przygotowanie zleconej pracy, nie operuje wiedzą kontekstową. |
| 3,0 | Student: radzi sobie, z dużą pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy | |
| 3,5 | Student: potrafi poradzić sobie, z nieznaczną pomocą nauczyciela, z wybranymi trudnościami związanymi z procesem przygotowania zleconej pracy. | |
| 4,0 | Student: samodzielnie radzi sobie z podstawowymi trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 4,5 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy | |
| 5,0 | Student: samodzielnie rozwiązuje postawione problemy i radzi sobie w pełni z trudnościami związanymi z procesem wykonania zleconej pracy; swobodnie porusza się w danej tematyce i prawidłowo wykorzystuje materiały źródłowe |
Kryterium oceny - inne kompetencje społeczne i personalne
| Efekt uczenia się | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| ZO_2A_HZG-O7.1_K01 Student pracuje idywidualnie i w zespole, potrafi przejąć role lidera | 2,0 | |
| 3,0 | Student ma podstawową świadomość znaczenia realizowanych treści | |
| 3,5 | ||
| 4,0 | ||
| 4,5 | ||
| 5,0 | ||
| ZO_2A_HZG-O7.1_K02 Student wykazuje świadomą potrzebę pogłębiania wiedzy na temat regulacji i funkcji organizmu w aspekcie zdrowia, wydajności zwierząt i sprawności produkcji | 2,0 | |
| 3,0 | Student ma podstawową świadomość znaczenia realizowanych treści | |
| 3,5 | ||
| 4,0 | ||
| 4,5 | ||
| 5,0 | ||
| ZO_2A_HZG-O7.1_K03 Student potrafi wykorzystywać informację z literatury krajowej i zagranicznej w zakresie fizjologicznych aspektów wysokiej produkcyjności zwierząt | 2,0 | |
| 3,0 | Student ma podstawową świadomość znaczenia realizowanych treści | |
| 3,5 | ||
| 4,0 | ||
| 4,5 | ||
| 5,0 |
Literatura podstawowa
- Janiak T, Diagnostyka kliniczna chorób wewnętrznych zwierząt domowych, PWN, Warszawa, 1989
- Tweedle D.E.F., Postępowanie w zaburzeniach metabolicznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 1989
- Sagan Z., Śliwiński J., Diagnostyka laboratoryjna zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa, 1
- Rutkowiak B, Zaburzenia trawienne i metaboliczne w stadach krów mlecznych, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 1
- Barej W., Fizjologiczne podstawy użytkowania bydła, Wydawnictwo Rolnicze i Leśne Warszawa, Warszawa, 1
- Staszyński L., Problemy zdrowotne w wielkostadnym chowie bydła, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 1980
- Rzedzicki J., Gliński Z., Wernicki A., Profilaktyka ogólna w wielkostadnym chowie zwierząt, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa, 1
- Barej W., Fizjologiczne podstawy żywienia przeżuwaczy, SGGW -AR, Warszawa, 1990
Literatura dodatkowa
- Kozłowski S., Granice przystosowania, Wiedza Powszechna, Warszwa, 1
- Schmidt-Nielsen K., Fizjologia zwierząt. Adaptacja do środowiska, PWN, Warszawa, 2008
- Gill J, Zarys fizjologii porównawczej zwierząt, cz. 1-3, 2011