Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Wydział Biotechnologii i Hodowli Zwierząt - Biotechnologia (N1)

Sylabus przedmiotu Chemia ogólna i organiczna:

Informacje podstawowe

Kierunek studiów Biotechnologia
Forma studiów studia niestacjonarne Poziom pierwszego stopnia
Tytuł zawodowy absolwenta inżynier
Obszary studiów charakterystyki PRK, kompetencje inżynierskie PRK
Profil ogólnoakademicki
Moduł
Przedmiot Chemia ogólna i organiczna
Specjalność przedmiot wspólny
Jednostka prowadząca Katedra Bioinżynierii
Nauczyciel odpowiedzialny Małgorzata Gałczyńska <Malgorzata.Galczynska@zut.edu.pl>
Inni nauczyciele
ECTS (planowane) 6,0 ECTS (formy) 6,0
Forma zaliczenia egzamin Język polski
Blok obieralny Grupa obieralna

Formy dydaktyczne

Forma dydaktycznaKODSemestrGodzinyECTSWagaZaliczenie
ćwiczenia audytoryjneA1 5 1,00,29zaliczenie
wykładyW1 15 2,50,42egzamin
laboratoriaL1 15 2,50,29zaliczenie

Wymagania wstępne

KODWymaganie wstępne
W-1Zanajomość podstaw z przedmiotu chemia na poziomie szkoły średniej

Cele przedmiotu

KODCel modułu/przedmiotu
C-1Zapoznanie studentów z procesami chemicznymi zachodzącymi w przyrodzie. Przyswojenie przez studentów wiadomości dotyczących własności chemicznych zwiazków nieorganicznych i organicznych. Uzyskanie umiejętności interpretacji zachodzących zjawisk chemicznych.
C-2Zapoznanie studentów z podstawami analizy jakościowej oraz ilościowj. Zapoznanie z przyrządami pomiarowymi stosowanymi do pomiarów podstawowych wielkości chemicznych.
C-3Opanowanie przez studentów podstaw obliczeń stechiometrycznych. Opanowanie przez studentów umiejętnośi wykonywania podstawowych analiz chemicznych i zasad pracy w laboratorium chemicznym oraz umiejętności interpretacji i oceny dokładności uzyskanych wyników.

Treści programowe z podziałem na formy zajęć

KODTreść programowaGodziny
ćwiczenia audytoryjne
T-A-1Podstawowe prawa chemiczne. Wzory zwiazków chemicznych. Zapis reakcji chemicznych. Reakcje redoks.1
T-A-2Obliczenia stechiometryczne. Obliczenia dotyczące stężeń roztworów.2
T-A-3Reakcje utleniania i redukcji (dobieranie współczynników). Reakcje redoks w żywym organizmie i ich znaczenie2
5
laboratoria
T-L-1Analiza jakościowa reakcje charakterystyczne dla kationów i anionów5
T-L-2Analiza ilościowa, kolorymetria, analiza miareczkowa, pehametria.5
T-L-3Reakcje charakteryzujace związki organiczne.5
15
wykłady
T-W-1Budowa atomu - Cząstki elementarne występujące w atomach. Kształty i kierunki orbitali. Elektronowa konfiguracja atomów. Tworzenie jonów. Układ okresowy pierwiastków chemicznych - Charakterystyka okresów, grup i bloków układu okresowego. Okresowość własności chemicznych pierwiastków. Właściwości pier-wiastków na podstawie układu okresowego.2
T-W-2Wiązania chemiczne - Skala elektroujemności pierwiastków. Wiązania: kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe, koordynacyjne i metaliczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe - Siły van der Waalsa. Wiązania wodorowe.2
T-W-3Reakcje chemiczne - Rodzaje reakcji chemicznych w chemii nieorganicznej i organicznej. Kinetyka i statyka reakcji chemicznych - Szybkość reakcji chemicznej. Rząd reakcji. Czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznej. Równowaga chemiczna. Prawo działania mas. Reguła przekory (reguła Le Chateliera-Brauna).3
T-W-4Roztwory - Mieszaniny heterogeniczne, mieszaniny homgeniczne. Podział roztworów i charakterystyka roztworów wodnych. Sposoby wyrażania stężeń. Zjawiska zachodzące w roztworach - Rozpuszczanie, dyfuzja, osmoza, dysocjacja, hydratacja, hydroliza.Równowagi jonowe w wodnych roztworach elektrolitów - Dysocjacja elektrolitów, stała i stopień dysocjacji. Prawo rozcienczeń Ostwalda. Iloczyn jonowy wody, pH.2
T-W-5Wstęp do chemii organicznej – informacje podstawowe. Tworzenie karboaninów, karboka-tionów i rodników. Nazewnictwo związków organicznych. Izomeria w związkach organicznych - izomeria budowy (łańcuchowa, podstawienia i funk-cyjna) stereoizomeria (optyczna, geometryczna).2
T-W-6Węglowodory – alifatyczne (alkany, alkeny, alkiny) i cykliczne. Budowa, metody otrzymywania, własności. Węglowodory – aromatyczne. Alkohole, fenole i tiole - budowa, właściwości fizykochemiczne2
T-W-7Aldehydy, ketony, kwasy karboksylowe i ich pochodne - budowa i własciwosci fizykochemiczne. Amidy, aminy, aminokwasy.2
15

Obciążenie pracą studenta - formy aktywności

KODForma aktywnościGodziny
ćwiczenia audytoryjne
A-A-1Udział w zajeciach5
A-A-2Samodzielne wykonywanie podstawowych obliczen stechiometrycznych i samodzielne studiowanie i utrwalanie wiadomości z zakresu ćwiczeń na podstawie podanej literatury20
25
laboratoria
A-L-1Udział w zajęciach15
A-L-2Samodzielne studiowanie materiału teoretycznego oobejmujacego tematykę ćwiczen37
A-L-3Przygotowanie na podstawie metodyk i instrukcji do poszczegolnych ćwiczeń.10
62
wykłady
A-W-1Uczestnictwo studenta w wykładach15
A-W-2Samodzielne studiowanie materiału wykładowego20
A-W-3Przygotowanie sie do zaliczenia materiału23
A-W-4Konsultacje z prowadzacym wyklady2
A-W-5Egzamin2
62

Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne

KODMetoda nauczania / narzędzie dydaktyczne
M-1Wykład informacyjny z wykorzystaniem prezentacji multimedialnych.
M-2Samodzielne wykonywanie przez studentów obliczeń stechiometrycznych oraz zapisywanie przebiegu reakcji w postaci równań chemicznych.
M-3Samodzielne wykonywanie przez studentów analiz chemicznych z zakresu analizy jakościowej i ilościowej oraz obliczeń dotyczących tych analiz.

Sposoby oceny

KODSposób oceny
S-1Ocena formująca: Ocena przygotowania do zajeć laboratoryjnych poprzez wejsciówki.
S-2Ocena podsumowująca: Ocena wyników analiz wykonywanych podczas ćwiczeń laboratoryjnych.
S-3Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie materiału omawianego na ćwiczeniach.
S-4Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie wykładów.

Zamierzone efekty uczenia się - wiedza

Zamierzone efekty uczenia sięOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
BT_1A_BT-N1-B03_W01
Student posiada umiejetność opisu zachodzących w przyrodzie reakcji chemicznych za pomocą równań.
BT_1A_W02, BT_1A_W01C-3, C-1T-W-2, T-W-3, T-A-1, T-L-3M-2, M-1S-3
BT_1A_BT-N1-B03_W02
Student powinien umieć zinterpretować i wytłumaczyć zachodzący proces chemiczny w przyrodzie określić jego wpływ na środowisko.
BT_1A_W02, BT_1A_W01, BT_1A_W08C-2T-W-3, T-W-4, T-A-2, T-L-1, T-L-3M-2, M-3S-3, S-1
BT_1A_BT-N1-B03_W03
Student posiada odpowiednie wiadomości pozwalające na ogólną charakterystykę zwiazków nieorganicznych i organicznych. Określić podstawowe ich własności i możliwośćprzeprowadzenia odpowiednich syntez.
BT_1A_W02, BT_1A_W01C-1T-W-5, T-W-1, T-W-3, T-W-4, T-W-6, T-W-7M-2, M-1S-4

Zamierzone efekty uczenia się - umiejętności

Zamierzone efekty uczenia sięOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
BT_1A_BT-N1-B03_U01
Student opanował podstawy obliczeń stechiometrycznych i potrafi je zastosować do interpretacji omawianych zjawisk chemicznych.
BT_1A_U01, BT_1A_U02, BT_1A_U13C-1T-W-5, T-L-2, T-L-3M-2S-3
BT_1A_BT-N1-B03_U02
Student opanował podstawowe zasady pracy w laboratorium chemicznym i umie je stosować podczas wykonywania analiz chemicznych
BT_1A_U01, BT_1A_U02C-3, C-2T-A-1, T-A-2, T-L-1, T-L-2M-3S-2
BT_1A_BT-N1-B03_U03
Student opanował umiejetśćnosc obsługi aparatury pomiarowej stosowanej w laboratorium chemicznym.
BT_1A_U01, BT_1A_U02C-3, C-2, C-1T-W-2, T-W-4, T-A-2M-3S-2, S-1

Zamierzone efekty uczenia się - inne kompetencje społeczne i personalne

Zamierzone efekty uczenia sięOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
BT_1A_BT-N1-B03_K01
Student nabył umiejetności do wnikliwego analizowania otrzymanych wyników wykonanych analiz.
BT_1A_K03C-2T-L-1, T-L-2M-3S-4, S-3, S-2
BT_1A_BT-N1-B03_K02
Student utrwalił umiejętności postępowania zgodnie z zasadami etyki.
BT_1A_K02C-2T-L-1, T-L-2M-2S-2, S-1
BT_1A_BT-N1-B03_K03
Student utrwalił umiejętności do wyrażania oceny jakości otrzymywanych wyników analiz.
BT_1A_K04C-2T-A-2, T-L-1, T-L-2M-2S-2

Kryterium oceny - wiedza

Efekt uczenia sięOcenaKryterium oceny
BT_1A_BT-N1-B03_W01
Student posiada umiejetność opisu zachodzących w przyrodzie reakcji chemicznych za pomocą równań.
2,0Niedostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
3,0Dostateczna znajomość w zakresie realizowanego materiału z pewnymi niedociągnięciami
3,5Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,0Dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,5Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału z bardzo niewielkimi niedociągnięciami
5,0Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
BT_1A_BT-N1-B03_W02
Student powinien umieć zinterpretować i wytłumaczyć zachodzący proces chemiczny w przyrodzie określić jego wpływ na środowisko.
2,0Niedostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
3,0Dostateczna znajomość w zakresie realizowanego materiału z pewnymi niedociągnięciami
3,5Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,0Dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,5Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału z bardzo niewielkimi niedociągnięciami
5,0Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
BT_1A_BT-N1-B03_W03
Student posiada odpowiednie wiadomości pozwalające na ogólną charakterystykę zwiazków nieorganicznych i organicznych. Określić podstawowe ich własności i możliwośćprzeprowadzenia odpowiednich syntez.
2,0Niedostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
3,0Dostateczna znajomość w zakresie realizowanego materiału z pewnymi niedociągnięciami
3,5Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,0Dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,5Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału z bardzo niewielkimi niedociągnięciami
5,0Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału

Kryterium oceny - umiejętności

Efekt uczenia sięOcenaKryterium oceny
BT_1A_BT-N1-B03_U01
Student opanował podstawy obliczeń stechiometrycznych i potrafi je zastosować do interpretacji omawianych zjawisk chemicznych.
2,0Brak umiejetności wykonywania obliczeń stechiometrycznych i analiz chemicznych
3,0Umiejętność wykonywania obliczeń stechiometrycznych i analiz chemicznych z pewnymi brakami
3,5Poprawna umiejętność wykonywania obliczeń stechiometrycznych i analiz chemicznych
4,0Dobra umiejetność wykonywania obliczeń stechiometrycznych i analiz chemicznych
4,5Bardzo dobra umiejetność wykonywania obliczen stechiometrycznych i analiz chemicznych z niewielkimi błędami
5,0Bardzo dobra umiejetność wykonywania obliczen stechiometrycznych i analiz chemicznych
BT_1A_BT-N1-B03_U02
Student opanował podstawowe zasady pracy w laboratorium chemicznym i umie je stosować podczas wykonywania analiz chemicznych
2,0Brak umiejętności wykonywania analiz chemicznych
3,0Umiejętność wykonywania analiz chemicznych z pewnymi niedociągnięciami
3,5Poprawna umiejetność wykonywania analiz chemicznych
4,0Dobra umiejętność wykonywania analiz chemicznych z niewielkim błędami
4,5Dobra umiejętność wykonywania analiz chemicznych
5,0Bardzo dobra umiejętność wykonywania analiz chemicznych
BT_1A_BT-N1-B03_U03
Student opanował umiejetśćnosc obsługi aparatury pomiarowej stosowanej w laboratorium chemicznym.
2,0Brak umiejętności obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym
3,0Umiejętności obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym z niewielkimi niedociągnięciami
3,5Umiejętność obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym
4,0Dobra umiejętność obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym
4,5Bardzo dobra umiejętność obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym z niewielkimi niedociaąnięciami
5,0Bardzo dobra umiejętność obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym

Kryterium oceny - inne kompetencje społeczne i personalne

Efekt uczenia sięOcenaKryterium oceny
BT_1A_BT-N1-B03_K01
Student nabył umiejetności do wnikliwego analizowania otrzymanych wyników wykonanych analiz.
2,0Niedostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
3,0Dostateczna znajomość w zakresie realizowanego materiału z pewnymi niedociągnięciami
3,5Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,0Dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,5Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału z bardzo niewielkimi niedociągnięciami
5,0Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
BT_1A_BT-N1-B03_K02
Student utrwalił umiejętności postępowania zgodnie z zasadami etyki.
2,0Zupełny brak zdyscyplinowania w czasie pracy w laboratorium. Nie słuchanie poleceń osób prowadzących zajęcia. Brak współpracy w zespole.
3,0Dostateczne zdyscyplinowanie w czasie pracy w laboratorium. Wykonywanie poleceń osób prowadzących zajęcia. Dostateczna współpraca w zespole.
3,5Dobre zdyscyplinowanie w czasie pracy w laboratorium. Wykonywanie poleceń osób prowadzących zajęcia. Dobra współpraca w zespole z niewielkimi niedociągnięciami.
4,0Dobre zdyscyplinowanie w czasie pracy w laboratorium. Wykonywanie poleceń osób prowadzących zajęcia. Dobra współpraca w zespole.
4,5Bardzo dobre zdyscyplinowanie w czasie pracy w laboratorium. Wykonywanie poleceńn osób prowadzacych zajecia. Bardzo dobra współpraca w zespole z niewielkimi niedociągnięciami.
5,0Bardzo dobre zdyscyplinowanie w czasie pracy w laboratorium. Wykonywanie poleceń osób prowadzących zajecia. Bardzo dobra współpraca w zespole.
BT_1A_BT-N1-B03_K03
Student utrwalił umiejętności do wyrażania oceny jakości otrzymywanych wyników analiz.
2,0Niedostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
3,0Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału z pewnymi niedociagnieciami
3,5Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,0Dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,5Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału z bardzo niewielkimi niedociągnięciami
5,0Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału

Literatura podstawowa

  1. Jones L., Atkins P.W., Chemia ogólna. T. 1 i 2, PWN, Warszawa, 2011, 1
  2. Fisher J., Arnold J.R.P, Chemia dla biologów. Krótkie wykłady, PWN, Warszawa, 2008, 1
  3. Cox P.A., Chemia nieorganiczna. Krótkie wykłady, PWN, Warszawa, 2006, 1
  4. Morrison R.T., Boyd R.N., Chemia organiczna. T. 1 i 2, PWN, Warszawa, 2009, 4
  5. Patrick G., Chemia organiczna, PWN, Warszawa, 2008, 1

Literatura dodatkowa

  1. Doonan S., Białka i peptydy, PWN, Warszawa, 2008, 2
  2. O`Neill, Chemia środowiska, PWN, Warszawa, 1997, 1

Treści programowe - ćwiczenia audytoryjne

KODTreść programowaGodziny
T-A-1Podstawowe prawa chemiczne. Wzory zwiazków chemicznych. Zapis reakcji chemicznych. Reakcje redoks.1
T-A-2Obliczenia stechiometryczne. Obliczenia dotyczące stężeń roztworów.2
T-A-3Reakcje utleniania i redukcji (dobieranie współczynników). Reakcje redoks w żywym organizmie i ich znaczenie2
5

Treści programowe - laboratoria

KODTreść programowaGodziny
T-L-1Analiza jakościowa reakcje charakterystyczne dla kationów i anionów5
T-L-2Analiza ilościowa, kolorymetria, analiza miareczkowa, pehametria.5
T-L-3Reakcje charakteryzujace związki organiczne.5
15

Treści programowe - wykłady

KODTreść programowaGodziny
T-W-1Budowa atomu - Cząstki elementarne występujące w atomach. Kształty i kierunki orbitali. Elektronowa konfiguracja atomów. Tworzenie jonów. Układ okresowy pierwiastków chemicznych - Charakterystyka okresów, grup i bloków układu okresowego. Okresowość własności chemicznych pierwiastków. Właściwości pier-wiastków na podstawie układu okresowego.2
T-W-2Wiązania chemiczne - Skala elektroujemności pierwiastków. Wiązania: kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe, koordynacyjne i metaliczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe - Siły van der Waalsa. Wiązania wodorowe.2
T-W-3Reakcje chemiczne - Rodzaje reakcji chemicznych w chemii nieorganicznej i organicznej. Kinetyka i statyka reakcji chemicznych - Szybkość reakcji chemicznej. Rząd reakcji. Czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznej. Równowaga chemiczna. Prawo działania mas. Reguła przekory (reguła Le Chateliera-Brauna).3
T-W-4Roztwory - Mieszaniny heterogeniczne, mieszaniny homgeniczne. Podział roztworów i charakterystyka roztworów wodnych. Sposoby wyrażania stężeń. Zjawiska zachodzące w roztworach - Rozpuszczanie, dyfuzja, osmoza, dysocjacja, hydratacja, hydroliza.Równowagi jonowe w wodnych roztworach elektrolitów - Dysocjacja elektrolitów, stała i stopień dysocjacji. Prawo rozcienczeń Ostwalda. Iloczyn jonowy wody, pH.2
T-W-5Wstęp do chemii organicznej – informacje podstawowe. Tworzenie karboaninów, karboka-tionów i rodników. Nazewnictwo związków organicznych. Izomeria w związkach organicznych - izomeria budowy (łańcuchowa, podstawienia i funk-cyjna) stereoizomeria (optyczna, geometryczna).2
T-W-6Węglowodory – alifatyczne (alkany, alkeny, alkiny) i cykliczne. Budowa, metody otrzymywania, własności. Węglowodory – aromatyczne. Alkohole, fenole i tiole - budowa, właściwości fizykochemiczne2
T-W-7Aldehydy, ketony, kwasy karboksylowe i ich pochodne - budowa i własciwosci fizykochemiczne. Amidy, aminy, aminokwasy.2
15

Formy aktywności - ćwiczenia audytoryjne

KODForma aktywnościGodziny
A-A-1Udział w zajeciach5
A-A-2Samodzielne wykonywanie podstawowych obliczen stechiometrycznych i samodzielne studiowanie i utrwalanie wiadomości z zakresu ćwiczeń na podstawie podanej literatury20
25
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta

Formy aktywności - laboratoria

KODForma aktywnościGodziny
A-L-1Udział w zajęciach15
A-L-2Samodzielne studiowanie materiału teoretycznego oobejmujacego tematykę ćwiczen37
A-L-3Przygotowanie na podstawie metodyk i instrukcji do poszczegolnych ćwiczeń.10
62
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta

Formy aktywności - wykłady

KODForma aktywnościGodziny
A-W-1Uczestnictwo studenta w wykładach15
A-W-2Samodzielne studiowanie materiału wykładowego20
A-W-3Przygotowanie sie do zaliczenia materiału23
A-W-4Konsultacje z prowadzacym wyklady2
A-W-5Egzamin2
62
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_1A_BT-N1-B03_W01Student posiada umiejetność opisu zachodzących w przyrodzie reakcji chemicznych za pomocą równań.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_1A_W02Ma uporządkowaną, podbudowaną teoretycznie wiedzę w zakresie chemii: organicznej, nieorganicznej, fizycznej i analitycznej oraz biologii organizmów żywych.
BT_1A_W01Ma wiedzę ogólną z zakresu matematyki, fizyki oraz nauk pokrewnych dostosowaną do kierunku biotechnologia.
Cel przedmiotuC-3Opanowanie przez studentów podstaw obliczeń stechiometrycznych. Opanowanie przez studentów umiejętnośi wykonywania podstawowych analiz chemicznych i zasad pracy w laboratorium chemicznym oraz umiejętności interpretacji i oceny dokładności uzyskanych wyników.
C-1Zapoznanie studentów z procesami chemicznymi zachodzącymi w przyrodzie. Przyswojenie przez studentów wiadomości dotyczących własności chemicznych zwiazków nieorganicznych i organicznych. Uzyskanie umiejętności interpretacji zachodzących zjawisk chemicznych.
Treści programoweT-W-2Wiązania chemiczne - Skala elektroujemności pierwiastków. Wiązania: kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe, koordynacyjne i metaliczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe - Siły van der Waalsa. Wiązania wodorowe.
T-W-3Reakcje chemiczne - Rodzaje reakcji chemicznych w chemii nieorganicznej i organicznej. Kinetyka i statyka reakcji chemicznych - Szybkość reakcji chemicznej. Rząd reakcji. Czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznej. Równowaga chemiczna. Prawo działania mas. Reguła przekory (reguła Le Chateliera-Brauna).
T-A-1Podstawowe prawa chemiczne. Wzory zwiazków chemicznych. Zapis reakcji chemicznych. Reakcje redoks.
T-L-3Reakcje charakteryzujace związki organiczne.
Metody nauczaniaM-2Samodzielne wykonywanie przez studentów obliczeń stechiometrycznych oraz zapisywanie przebiegu reakcji w postaci równań chemicznych.
M-1Wykład informacyjny z wykorzystaniem prezentacji multimedialnych.
Sposób ocenyS-3Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie materiału omawianego na ćwiczeniach.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Niedostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
3,0Dostateczna znajomość w zakresie realizowanego materiału z pewnymi niedociągnięciami
3,5Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,0Dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,5Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału z bardzo niewielkimi niedociągnięciami
5,0Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_1A_BT-N1-B03_W02Student powinien umieć zinterpretować i wytłumaczyć zachodzący proces chemiczny w przyrodzie określić jego wpływ na środowisko.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_1A_W02Ma uporządkowaną, podbudowaną teoretycznie wiedzę w zakresie chemii: organicznej, nieorganicznej, fizycznej i analitycznej oraz biologii organizmów żywych.
BT_1A_W01Ma wiedzę ogólną z zakresu matematyki, fizyki oraz nauk pokrewnych dostosowaną do kierunku biotechnologia.
BT_1A_W08Posiada pogłębioną wiedzę związaną z posługiwaniem się podstawowymi metodami laboratoryjnymi, technikami i narzędziami inżynierskimi pozwalającymi na wykonywanie technicznych zadań dostosowanych do kierunku biotechnologia.
Cel przedmiotuC-2Zapoznanie studentów z podstawami analizy jakościowej oraz ilościowj. Zapoznanie z przyrządami pomiarowymi stosowanymi do pomiarów podstawowych wielkości chemicznych.
Treści programoweT-W-3Reakcje chemiczne - Rodzaje reakcji chemicznych w chemii nieorganicznej i organicznej. Kinetyka i statyka reakcji chemicznych - Szybkość reakcji chemicznej. Rząd reakcji. Czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznej. Równowaga chemiczna. Prawo działania mas. Reguła przekory (reguła Le Chateliera-Brauna).
T-W-4Roztwory - Mieszaniny heterogeniczne, mieszaniny homgeniczne. Podział roztworów i charakterystyka roztworów wodnych. Sposoby wyrażania stężeń. Zjawiska zachodzące w roztworach - Rozpuszczanie, dyfuzja, osmoza, dysocjacja, hydratacja, hydroliza.Równowagi jonowe w wodnych roztworach elektrolitów - Dysocjacja elektrolitów, stała i stopień dysocjacji. Prawo rozcienczeń Ostwalda. Iloczyn jonowy wody, pH.
T-A-2Obliczenia stechiometryczne. Obliczenia dotyczące stężeń roztworów.
T-L-1Analiza jakościowa reakcje charakterystyczne dla kationów i anionów
T-L-3Reakcje charakteryzujace związki organiczne.
Metody nauczaniaM-2Samodzielne wykonywanie przez studentów obliczeń stechiometrycznych oraz zapisywanie przebiegu reakcji w postaci równań chemicznych.
M-3Samodzielne wykonywanie przez studentów analiz chemicznych z zakresu analizy jakościowej i ilościowej oraz obliczeń dotyczących tych analiz.
Sposób ocenyS-3Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie materiału omawianego na ćwiczeniach.
S-1Ocena formująca: Ocena przygotowania do zajeć laboratoryjnych poprzez wejsciówki.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Niedostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
3,0Dostateczna znajomość w zakresie realizowanego materiału z pewnymi niedociągnięciami
3,5Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,0Dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,5Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału z bardzo niewielkimi niedociągnięciami
5,0Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_1A_BT-N1-B03_W03Student posiada odpowiednie wiadomości pozwalające na ogólną charakterystykę zwiazków nieorganicznych i organicznych. Określić podstawowe ich własności i możliwośćprzeprowadzenia odpowiednich syntez.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_1A_W02Ma uporządkowaną, podbudowaną teoretycznie wiedzę w zakresie chemii: organicznej, nieorganicznej, fizycznej i analitycznej oraz biologii organizmów żywych.
BT_1A_W01Ma wiedzę ogólną z zakresu matematyki, fizyki oraz nauk pokrewnych dostosowaną do kierunku biotechnologia.
Cel przedmiotuC-1Zapoznanie studentów z procesami chemicznymi zachodzącymi w przyrodzie. Przyswojenie przez studentów wiadomości dotyczących własności chemicznych zwiazków nieorganicznych i organicznych. Uzyskanie umiejętności interpretacji zachodzących zjawisk chemicznych.
Treści programoweT-W-5Wstęp do chemii organicznej – informacje podstawowe. Tworzenie karboaninów, karboka-tionów i rodników. Nazewnictwo związków organicznych. Izomeria w związkach organicznych - izomeria budowy (łańcuchowa, podstawienia i funk-cyjna) stereoizomeria (optyczna, geometryczna).
T-W-1Budowa atomu - Cząstki elementarne występujące w atomach. Kształty i kierunki orbitali. Elektronowa konfiguracja atomów. Tworzenie jonów. Układ okresowy pierwiastków chemicznych - Charakterystyka okresów, grup i bloków układu okresowego. Okresowość własności chemicznych pierwiastków. Właściwości pier-wiastków na podstawie układu okresowego.
T-W-3Reakcje chemiczne - Rodzaje reakcji chemicznych w chemii nieorganicznej i organicznej. Kinetyka i statyka reakcji chemicznych - Szybkość reakcji chemicznej. Rząd reakcji. Czynniki wpływające na szybkość reakcji chemicznej. Równowaga chemiczna. Prawo działania mas. Reguła przekory (reguła Le Chateliera-Brauna).
T-W-4Roztwory - Mieszaniny heterogeniczne, mieszaniny homgeniczne. Podział roztworów i charakterystyka roztworów wodnych. Sposoby wyrażania stężeń. Zjawiska zachodzące w roztworach - Rozpuszczanie, dyfuzja, osmoza, dysocjacja, hydratacja, hydroliza.Równowagi jonowe w wodnych roztworach elektrolitów - Dysocjacja elektrolitów, stała i stopień dysocjacji. Prawo rozcienczeń Ostwalda. Iloczyn jonowy wody, pH.
T-W-6Węglowodory – alifatyczne (alkany, alkeny, alkiny) i cykliczne. Budowa, metody otrzymywania, własności. Węglowodory – aromatyczne. Alkohole, fenole i tiole - budowa, właściwości fizykochemiczne
T-W-7Aldehydy, ketony, kwasy karboksylowe i ich pochodne - budowa i własciwosci fizykochemiczne. Amidy, aminy, aminokwasy.
Metody nauczaniaM-2Samodzielne wykonywanie przez studentów obliczeń stechiometrycznych oraz zapisywanie przebiegu reakcji w postaci równań chemicznych.
M-1Wykład informacyjny z wykorzystaniem prezentacji multimedialnych.
Sposób ocenyS-4Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie wykładów.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Niedostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
3,0Dostateczna znajomość w zakresie realizowanego materiału z pewnymi niedociągnięciami
3,5Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,0Dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,5Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału z bardzo niewielkimi niedociągnięciami
5,0Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_1A_BT-N1-B03_U01Student opanował podstawy obliczeń stechiometrycznych i potrafi je zastosować do interpretacji omawianych zjawisk chemicznych.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_1A_U01Wykorzystuje wiedzę z zakresu matematyki, statystyki i informatyki, którą stosuje do opisu zjawisk zachodzących w przyrodzie.
BT_1A_U02Umie określić zjawiska i procesy chemiczne, fizyczne oraz biochemiczne w środowisku naturalnym i użytkowanym przez człowieka; potrafi szacować ryzyko i przewidzieć ewentualne niebezpieczeństwo wynikające z zachodzących procesów i zjawisk.
BT_1A_U13Wskazuje metody przeciwdziałania skażeniu środowiska oraz sposoby oznaczania stężeń substancji niebezpiecznych; analizuje wpływ substancji toksycznych na organizmy, posługuje się wiedzą z zakresu zastosowania biotechnologii w ochronie środowiska.
Cel przedmiotuC-1Zapoznanie studentów z procesami chemicznymi zachodzącymi w przyrodzie. Przyswojenie przez studentów wiadomości dotyczących własności chemicznych zwiazków nieorganicznych i organicznych. Uzyskanie umiejętności interpretacji zachodzących zjawisk chemicznych.
Treści programoweT-W-5Wstęp do chemii organicznej – informacje podstawowe. Tworzenie karboaninów, karboka-tionów i rodników. Nazewnictwo związków organicznych. Izomeria w związkach organicznych - izomeria budowy (łańcuchowa, podstawienia i funk-cyjna) stereoizomeria (optyczna, geometryczna).
T-L-2Analiza ilościowa, kolorymetria, analiza miareczkowa, pehametria.
T-L-3Reakcje charakteryzujace związki organiczne.
Metody nauczaniaM-2Samodzielne wykonywanie przez studentów obliczeń stechiometrycznych oraz zapisywanie przebiegu reakcji w postaci równań chemicznych.
Sposób ocenyS-3Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie materiału omawianego na ćwiczeniach.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Brak umiejetności wykonywania obliczeń stechiometrycznych i analiz chemicznych
3,0Umiejętność wykonywania obliczeń stechiometrycznych i analiz chemicznych z pewnymi brakami
3,5Poprawna umiejętność wykonywania obliczeń stechiometrycznych i analiz chemicznych
4,0Dobra umiejetność wykonywania obliczeń stechiometrycznych i analiz chemicznych
4,5Bardzo dobra umiejetność wykonywania obliczen stechiometrycznych i analiz chemicznych z niewielkimi błędami
5,0Bardzo dobra umiejetność wykonywania obliczen stechiometrycznych i analiz chemicznych
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_1A_BT-N1-B03_U02Student opanował podstawowe zasady pracy w laboratorium chemicznym i umie je stosować podczas wykonywania analiz chemicznych
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_1A_U01Wykorzystuje wiedzę z zakresu matematyki, statystyki i informatyki, którą stosuje do opisu zjawisk zachodzących w przyrodzie.
BT_1A_U02Umie określić zjawiska i procesy chemiczne, fizyczne oraz biochemiczne w środowisku naturalnym i użytkowanym przez człowieka; potrafi szacować ryzyko i przewidzieć ewentualne niebezpieczeństwo wynikające z zachodzących procesów i zjawisk.
Cel przedmiotuC-3Opanowanie przez studentów podstaw obliczeń stechiometrycznych. Opanowanie przez studentów umiejętnośi wykonywania podstawowych analiz chemicznych i zasad pracy w laboratorium chemicznym oraz umiejętności interpretacji i oceny dokładności uzyskanych wyników.
C-2Zapoznanie studentów z podstawami analizy jakościowej oraz ilościowj. Zapoznanie z przyrządami pomiarowymi stosowanymi do pomiarów podstawowych wielkości chemicznych.
Treści programoweT-A-1Podstawowe prawa chemiczne. Wzory zwiazków chemicznych. Zapis reakcji chemicznych. Reakcje redoks.
T-A-2Obliczenia stechiometryczne. Obliczenia dotyczące stężeń roztworów.
T-L-1Analiza jakościowa reakcje charakterystyczne dla kationów i anionów
T-L-2Analiza ilościowa, kolorymetria, analiza miareczkowa, pehametria.
Metody nauczaniaM-3Samodzielne wykonywanie przez studentów analiz chemicznych z zakresu analizy jakościowej i ilościowej oraz obliczeń dotyczących tych analiz.
Sposób ocenyS-2Ocena podsumowująca: Ocena wyników analiz wykonywanych podczas ćwiczeń laboratoryjnych.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Brak umiejętności wykonywania analiz chemicznych
3,0Umiejętność wykonywania analiz chemicznych z pewnymi niedociągnięciami
3,5Poprawna umiejetność wykonywania analiz chemicznych
4,0Dobra umiejętność wykonywania analiz chemicznych z niewielkim błędami
4,5Dobra umiejętność wykonywania analiz chemicznych
5,0Bardzo dobra umiejętność wykonywania analiz chemicznych
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_1A_BT-N1-B03_U03Student opanował umiejetśćnosc obsługi aparatury pomiarowej stosowanej w laboratorium chemicznym.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_1A_U01Wykorzystuje wiedzę z zakresu matematyki, statystyki i informatyki, którą stosuje do opisu zjawisk zachodzących w przyrodzie.
BT_1A_U02Umie określić zjawiska i procesy chemiczne, fizyczne oraz biochemiczne w środowisku naturalnym i użytkowanym przez człowieka; potrafi szacować ryzyko i przewidzieć ewentualne niebezpieczeństwo wynikające z zachodzących procesów i zjawisk.
Cel przedmiotuC-3Opanowanie przez studentów podstaw obliczeń stechiometrycznych. Opanowanie przez studentów umiejętnośi wykonywania podstawowych analiz chemicznych i zasad pracy w laboratorium chemicznym oraz umiejętności interpretacji i oceny dokładności uzyskanych wyników.
C-2Zapoznanie studentów z podstawami analizy jakościowej oraz ilościowj. Zapoznanie z przyrządami pomiarowymi stosowanymi do pomiarów podstawowych wielkości chemicznych.
C-1Zapoznanie studentów z procesami chemicznymi zachodzącymi w przyrodzie. Przyswojenie przez studentów wiadomości dotyczących własności chemicznych zwiazków nieorganicznych i organicznych. Uzyskanie umiejętności interpretacji zachodzących zjawisk chemicznych.
Treści programoweT-W-2Wiązania chemiczne - Skala elektroujemności pierwiastków. Wiązania: kowalencyjne, kowalencyjne spolaryzowane, jonowe, koordynacyjne i metaliczne. Oddziaływania międzycząsteczkowe - Siły van der Waalsa. Wiązania wodorowe.
T-W-4Roztwory - Mieszaniny heterogeniczne, mieszaniny homgeniczne. Podział roztworów i charakterystyka roztworów wodnych. Sposoby wyrażania stężeń. Zjawiska zachodzące w roztworach - Rozpuszczanie, dyfuzja, osmoza, dysocjacja, hydratacja, hydroliza.Równowagi jonowe w wodnych roztworach elektrolitów - Dysocjacja elektrolitów, stała i stopień dysocjacji. Prawo rozcienczeń Ostwalda. Iloczyn jonowy wody, pH.
T-A-2Obliczenia stechiometryczne. Obliczenia dotyczące stężeń roztworów.
Metody nauczaniaM-3Samodzielne wykonywanie przez studentów analiz chemicznych z zakresu analizy jakościowej i ilościowej oraz obliczeń dotyczących tych analiz.
Sposób ocenyS-2Ocena podsumowująca: Ocena wyników analiz wykonywanych podczas ćwiczeń laboratoryjnych.
S-1Ocena formująca: Ocena przygotowania do zajeć laboratoryjnych poprzez wejsciówki.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Brak umiejętności obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym
3,0Umiejętności obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym z niewielkimi niedociągnięciami
3,5Umiejętność obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym
4,0Dobra umiejętność obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym
4,5Bardzo dobra umiejętność obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym z niewielkimi niedociaąnięciami
5,0Bardzo dobra umiejętność obsługi aparatury pomiarowej w laboratorium chemicznym
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_1A_BT-N1-B03_K01Student nabył umiejetności do wnikliwego analizowania otrzymanych wyników wykonanych analiz.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_1A_K03Wykazuje odpowiedzialność za bezpieczeństwo pracy własnej i innych; ma świadomość wpływu biotechnologii na kształtowanie i stan środowiska naturalnego oraz zdrowie człowieka.
Cel przedmiotuC-2Zapoznanie studentów z podstawami analizy jakościowej oraz ilościowj. Zapoznanie z przyrządami pomiarowymi stosowanymi do pomiarów podstawowych wielkości chemicznych.
Treści programoweT-L-1Analiza jakościowa reakcje charakterystyczne dla kationów i anionów
T-L-2Analiza ilościowa, kolorymetria, analiza miareczkowa, pehametria.
Metody nauczaniaM-3Samodzielne wykonywanie przez studentów analiz chemicznych z zakresu analizy jakościowej i ilościowej oraz obliczeń dotyczących tych analiz.
Sposób ocenyS-4Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie wykładów.
S-3Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie materiału omawianego na ćwiczeniach.
S-2Ocena podsumowująca: Ocena wyników analiz wykonywanych podczas ćwiczeń laboratoryjnych.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Niedostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
3,0Dostateczna znajomość w zakresie realizowanego materiału z pewnymi niedociągnięciami
3,5Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,0Dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,5Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału z bardzo niewielkimi niedociągnięciami
5,0Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_1A_BT-N1-B03_K02Student utrwalił umiejętności postępowania zgodnie z zasadami etyki.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_1A_K02Wykazuje zrozumienie podstawowych zasad etyki, ekonomii i prawa; postępuje zgodnie z nimi w swojej działalności.
Cel przedmiotuC-2Zapoznanie studentów z podstawami analizy jakościowej oraz ilościowj. Zapoznanie z przyrządami pomiarowymi stosowanymi do pomiarów podstawowych wielkości chemicznych.
Treści programoweT-L-1Analiza jakościowa reakcje charakterystyczne dla kationów i anionów
T-L-2Analiza ilościowa, kolorymetria, analiza miareczkowa, pehametria.
Metody nauczaniaM-2Samodzielne wykonywanie przez studentów obliczeń stechiometrycznych oraz zapisywanie przebiegu reakcji w postaci równań chemicznych.
Sposób ocenyS-2Ocena podsumowująca: Ocena wyników analiz wykonywanych podczas ćwiczeń laboratoryjnych.
S-1Ocena formująca: Ocena przygotowania do zajeć laboratoryjnych poprzez wejsciówki.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Zupełny brak zdyscyplinowania w czasie pracy w laboratorium. Nie słuchanie poleceń osób prowadzących zajęcia. Brak współpracy w zespole.
3,0Dostateczne zdyscyplinowanie w czasie pracy w laboratorium. Wykonywanie poleceń osób prowadzących zajęcia. Dostateczna współpraca w zespole.
3,5Dobre zdyscyplinowanie w czasie pracy w laboratorium. Wykonywanie poleceń osób prowadzących zajęcia. Dobra współpraca w zespole z niewielkimi niedociągnięciami.
4,0Dobre zdyscyplinowanie w czasie pracy w laboratorium. Wykonywanie poleceń osób prowadzących zajęcia. Dobra współpraca w zespole.
4,5Bardzo dobre zdyscyplinowanie w czasie pracy w laboratorium. Wykonywanie poleceńn osób prowadzacych zajecia. Bardzo dobra współpraca w zespole z niewielkimi niedociągnięciami.
5,0Bardzo dobre zdyscyplinowanie w czasie pracy w laboratorium. Wykonywanie poleceń osób prowadzących zajecia. Bardzo dobra współpraca w zespole.
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięBT_1A_BT-N1-B03_K03Student utrwalił umiejętności do wyrażania oceny jakości otrzymywanych wyników analiz.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówBT_1A_K04Wykazuje otwartość dla ogólnego i kierunkowego kształtowania i rozwijania własnej aktywności poznawczej w oparciu o różne źródła informacji naukowej; umie myśleć i działać w sposób przedsiębiorczy.
Cel przedmiotuC-2Zapoznanie studentów z podstawami analizy jakościowej oraz ilościowj. Zapoznanie z przyrządami pomiarowymi stosowanymi do pomiarów podstawowych wielkości chemicznych.
Treści programoweT-A-2Obliczenia stechiometryczne. Obliczenia dotyczące stężeń roztworów.
T-L-1Analiza jakościowa reakcje charakterystyczne dla kationów i anionów
T-L-2Analiza ilościowa, kolorymetria, analiza miareczkowa, pehametria.
Metody nauczaniaM-2Samodzielne wykonywanie przez studentów obliczeń stechiometrycznych oraz zapisywanie przebiegu reakcji w postaci równań chemicznych.
Sposób ocenyS-2Ocena podsumowująca: Ocena wyników analiz wykonywanych podczas ćwiczeń laboratoryjnych.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0Niedostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
3,0Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału z pewnymi niedociagnieciami
3,5Dostateczna znajomość wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,0Dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału
4,5Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału z bardzo niewielkimi niedociągnięciami
5,0Bardzo dobre opanowanie wiedzy w zakresie realizowanego materiału