Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa - Rybactwo (S1)
specjalność: Biotechnologia rybacka i akwakultura
Sylabus przedmiotu Hydrobotanika:
Informacje podstawowe
| Kierunek studiów | Rybactwo | ||
|---|---|---|---|
| Forma studiów | studia stacjonarne | Poziom | pierwszego stopnia |
| Tytuł zawodowy absolwenta | inżynier | ||
| Obszary studiów | nauki rolnicze, leśne i weterynaryjne, studia inżynierskie | ||
| Profil | ogólnoakademicki | ||
| Moduł | — | ||
| Przedmiot | Hydrobotanika | ||
| Specjalność | przedmiot wspólny | ||
| Jednostka prowadząca | Katedra Hydrobiologii, Ichtiologii i Biotechnologii Rozrodu | ||
| Nauczyciel odpowiedzialny | Kinga Mazurkiewicz-Zapałowicz <Kinga.Mazurkiewicz-Zapalowicz@zut.edu.pl> | ||
| Inni nauczyciele | |||
| ECTS (planowane) | 5,0 | ECTS (formy) | 5,0 |
| Forma zaliczenia | egzamin | Język | polski |
| Blok obieralny | — | Grupa obieralna | — |
Formy dydaktyczne
Wymagania wstępne
| KOD | Wymaganie wstępne |
|---|---|
| W-1 | Znajomość programu biologii, ze szczególnym uwzglednieniem botaniki, na poziomie podstawowym szkoły średniej |
Cele przedmiotu
| KOD | Cel modułu/przedmiotu |
|---|---|
| C-1 | Zapoznanie studentów z różnorodnością gatunkową roślin słodkowodnych i morskich |
| C-2 | Zapoznanie studentów z morfologicznymi, anatomicznymi i fizjologicznymi cechami roślin na różnym poziomie ich organizacji, umożliwiajacymi adaptację do życia w środowisku wodnychm |
Treści programowe z podziałem na formy zajęć
| KOD | Treść programowa | Godziny |
|---|---|---|
| laboratoria | ||
| T-L-1 | Budowa komórki Prokaryota i Eukaryota. Przegląd wybranych morskich i słodkowodnych gatunków CYANOPHYTA. | 3 |
| T-L-2 | Przegląd wybranych gatunków glonów z gromad: CHRYSOPHYTA, PYRROPHYTA i EUGLENOPHYTA. | 3 |
| T-L-3 | Przegląd wybranych gatunków morskich i słodkowodnych glonów z gromady CHLOROPHYTA. Zróżnicowanie budowy plechy. Budowa oogonium i anteridium. | 3 |
| T-L-4 | Przegląd wybranych gatunków glonów z gromad: HETERKONTOPHYTA I RHODOPHYTA. Zróżnicowanie budowy plechy. Budowa konceptaklum męskiego i żeńskiego u Fucales. | 3 |
| T-L-5 | Sprawdzian pisemny (ćwiczenia 1-4) | 1 |
| T-L-6 | Budowa morfologiczna i anatomiczna sporofitu i gametofitu w podgromadach: BRYOPHYTINA (mszaki), LYCOPHYTINA (widłaki) i PTEROPHYTINA (paprociowe). | 3 |
| T-L-7 | Budowa organów wegetatywnych i generatywnych u wodnych roślin z podgromady: MAGNOLIOPHYTINA (okrytozalążkowe), klas: Magnoliopsida (dwuliścienne) i Liliopsida (jednoliścienne). Przekroje przez liście i łodygi. Części kwiatu i ich rola; rodzaje kwiatów i kwiatostanów. | 4 |
| T-L-8 | Przegląd systematyczny i budowa hydrofitów i helofitów dwuliściennych (Magnoliopsida) z podklas: Magnoliidae, Ranunculidae, Caryophyliidae i Dilleniidae | 4 |
| T-L-9 | Przegląd systematyczny i budowa hydrofitów i helofitów dwuliściennych (Magnoliopsida) z podklas: Rosidae, Lamiidae i Asteridae. | 3 |
| T-L-10 | Sprawdzian pisemny (ćwiczenia 6-9) | 1 |
| T-L-11 | Przegląd systematyczny i budowa hydrofitów i helofitów jednoliściennych (Liliopsida) z podklasy Alismatidae. | 3 |
| T-L-12 | Przegląd systematyczny i budowa hydrofitów i helofitów jednolisciennych (Liliopsida) z podklasy Arecidae. | 4 |
| T-L-13 | Przegląd systematyczny i budowa hydrofitów i helofitów jednoliściennych (Liliopsida) z podklasy Liliidae. | 4 |
| T-L-14 | Sprawdzian pisemny (ćwiczenia 11-13) | 1 |
| T-L-15 | Praktyczne rozpoznawanie glonów i makrofitów | 4 |
| T-L-16 | Pisemne zaliczenie końcowe | 1 |
| 45 | ||
| wykłady | ||
| T-W-1 | Hydrobotanika – jej działy i związki z innymi naukami biologicznymi. Zasady nomenklatury w taksonomii roślin. Bioróżnorodność w świecie roślin. Systematyczny podział świata roślin. | 2 |
| T-W-2 | Organografia roślin cz. I. Stopnie organizacji morfologicznej w gromadach: CYANOPHYTA; PYRROPHYTA; EUGLENOPHYTA; HETEROKONTOPHYTA; RODOPHYTA; CHLOROPHYTA. | 2 |
| T-W-3 | Organografia roślin cz. II. Typy tkanek roślinnych. Hydromorficzne cechy budowy roślin. Budowa morfologiczna i anatomiczna organów wegetatywnych hydromakrofitów z gromady TELOMOPHYTA należących do podgromad: MARCHANATIOPHYTA; BRYOPHYTA; LYCOPHYTA; POLYPODIOPHYTA; MAGNOLIOPHYTA. | 2 |
| T-W-4 | Rozmnażanie wegetatywne roślin i organy wykorzystywane w tym procesie przez hydrofity. | 2 |
| T-W-5 | Rozmnażanie generatywne cz. I. Budowa żeńskich i męskich organów generatywnych w gromadach glonów. Izomorficzna i hydromorficzna przemiana pokoleń u glonów. | 2 |
| T-W-6 | Rozmnażanie generatywne cz.II. Budowa żeńskich i męskich organów generatywnych wyższych hydrofitów z gromady TELOMOPHYTA. Ewolucja rozmnażania płciowego i przemiana pokoleń w poszczególnych podgromadach roślin TELOMOPHYTA. Powstawanie i budowa nasion i owoców, ich rodzaje i sposoby rozprzestrzeniania się. | 2 |
| T-W-7 | Specyfika procesów fizjologicznych (fotosyntezy i transpiracji) roślin wodnych. Barwniki asymilacyjne hydrofitów i rola światła w rozmieszczeniu roślinności wodnej. Strefy roślinności w jeziorach. Typy litoralu. | 2 |
| T-W-8 | Glony słodkowodne z gromad: CYANOPHYTA, PYRROPHYTA, EUGLENOPHYTA, CHLOROPHYTA, HETEROKONTOPHYTA i RHODOPHYTA i ich znaczenie w ekosystemach wodnych. | 2 |
| T-W-9 | Przegląd systematyczny roślin z gromady TELOMOPHYTA cz.1. Słodkowodne gatunki reprezentujące podgromady: BRYOPHYTINA (mszaki), LYCOPHYTINA (widłakowe) i PTEROPHYTINA (paprociowe). | 2 |
| T-W-10 | Przegląd systematyczny roślin z gromady TELOMOPHYTA cz.2. Słodkowodne gatunki reprezentujące podgromadę: MAGNOLIOPHYTINA (okrytozalążkowe), klasę: MAGNOLIOPSIDA (dwuliścienne). | 2 |
| T-W-11 | Przegląd systematyczny roślin z gromady TELOMOPHYTA cz.3. Słodkowodne gatunki reprezentujące podgromadę: MAGNOLIOPHYTINA (okrytozalążkowe), klasę: LILIOPSIDA (jednoliścienne). | 2 |
| T-W-12 | Flora Bałtyku i wydm nadmorskich polskiego wybrzeża. | 1 |
| T-W-13 | Rośliny wodne jako wskaźniki trofii zbiorników wodnych. | 2 |
| T-W-14 | Wykorzystanie hydrofitów i helofitów w różnych gałęziach gospodarki. | 1 |
| T-W-15 | Torfowiska – typy, budowa, roślinność, znaczenie i występowanie w Polsce. | 2 |
| T-W-16 | Egzamin pisemny | 2 |
| 30 | ||
Obciążenie pracą studenta - formy aktywności
| KOD | Forma aktywności | Godziny |
|---|---|---|
| laboratoria | ||
| A-L-1 | Uczestnictwo w ćwiczeniach | 45 |
| A-L-2 | Przygotowanie do zajęć | 26 |
| A-L-3 | Studiowanie literatury | 19 |
| 90 | ||
| wykłady | ||
| A-W-1 | Uczestnictwo w zajęciach | 30 |
| A-W-2 | Samodzielne studiowanie literatury | 14 |
| A-W-3 | Przygotowanie do egzaminu | 15 |
| 59 | ||
Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne
| KOD | Metoda nauczania / narzędzie dydaktyczne |
|---|---|
| M-1 | Wykłady informacyjne, tradycyjne z wykorzystaniem środków multimedialnych połączone z metodami problemowymi i aktywizującymi (dyskusja dydaktyczna) |
| M-2 | Ćwiczenia: metody poglądowe i praktyczne, związane z pokazem zywego lub zakonserwowanego materiału biologicznego |
| M-3 | Ćwiczenia: wykorzystanie wdiagnostyce mikroskopu biologicznego i stereoskopowego oraz pomocy niezbędnych do samodzielnego wykonania preparatów mikroskopowych |
Sposoby oceny
| KOD | Sposób oceny |
|---|---|
| S-1 | Ocena formująca: Wejściówka - student zalicza pisemnie i ustnie materiał teoretyczny przygotowany w domu |
| S-2 | Ocena formująca: Wyjściówka - zaliczenie pracy studenta na zajęciach i praktyczne rozpoznawanie gatunków hydrofitów |
| S-3 | Ocena formująca: Aprobata pracy na ćwiczeniach związana z praktycznym rozpoznawaniem obiektów, zaliczeniem rysunków ich diagnostycznych części oraz stosownych opisów |
| S-4 | Ocena podsumowująca: Pisemne zaliczenie z zakresu tematyki ćwiczeń laboratoryjnych |
| S-5 | Ocena podsumowująca: Pisemny egzamin z całości materiału hydrobotaniki |
| S-6 | Ocena podsumowująca: Praktyczna identyfikacja i charakterystyka hydrofitów zebranych przez studenta i umieszczonych w zielniku |
Zamierzone efekty kształcenia - wiedza
| Zamierzone efekty kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| RYB_1A_B6_W01 Student ma ogólną wiedzę w zakresie doboru i posługiwania się specjalistyczną terminologią hydrobotaniczną w formie werbalnej, pisemnej i graficznej | RYB_1A_W05, RYB_1A_W12 | — | — | C-1, C-2 | T-W-7, T-W-10, T-W-8, T-W-9, T-W-11, T-W-12, T-W-3, T-W-15, T-W-13, T-W-14, T-W-4, T-W-1, T-W-2, T-W-5, T-W-6, T-L-2, T-L-4, T-L-6, T-L-12, T-L-3, T-L-1, T-L-7, T-L-15, T-L-8, T-L-9, T-L-11, T-L-13 | M-1, M-2, M-3 | S-1, S-3, S-5, S-6 |
| RYB_1A_B6_W02 Student nazywa, wylicza i rozpoznaje specyfikę budowy i fizjologii oraz cechy adaptacyjne do życia w środowisku wodnym podstawowych grup systematycznych glonów i hydromakrofitów | RYB_1A_W05, RYB_1A_W12 | — | — | C-1, C-2 | T-W-7, T-W-10, T-W-8, T-W-9, T-W-11, T-W-12, T-W-3, T-W-15, T-W-13, T-W-14, T-W-4, T-W-1, T-W-2, T-W-5, T-W-6, T-L-2, T-L-4, T-L-6, T-L-12, T-L-3, T-L-1, T-L-7, T-L-15, T-L-8, T-L-9, T-L-11, T-L-13 | M-1, M-2, M-3 | S-1, S-2, S-3, S-4, S-5, S-6 |
| RYB_1A_B6_W03 Student potrafi nazwać, rozpoznać i scharakteryzować gatunki glonów oraz makrofitów słodkowodnych i morskich | RYB_1A_W05 | — | — | C-1, C-2 | T-W-10, T-W-8, T-W-9, T-W-11, T-W-12, T-W-15, T-W-13, T-W-14 | M-1, M-2, M-3 | S-1, S-2, S-3, S-4, S-5, S-6 |
Zamierzone efekty kształcenia - umiejętności
| Zamierzone efekty kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| RYB_1A_B6_U01 Student posiada umiejętność praktycznego wyszukiwania fitohydrobiontów o różnym stopniu organizacji oraz korzystania z kluczy niezbędnych do oznaczania glonów i makrofitów | RYB_1A_U06 | — | — | C-1, C-2 | T-W-7, T-W-10, T-W-8, T-W-9, T-W-11, T-W-12, T-W-3, T-W-15, T-W-13, T-W-14, T-W-4, T-W-1, T-W-2, T-W-5, T-W-6, T-L-2, T-L-4, T-L-6, T-L-12, T-L-3, T-L-1, T-L-7, T-L-15, T-L-8, T-L-9, T-L-11, T-L-13 | M-1, M-2, M-3 | S-1, S-2, S-3, S-4, S-5, S-6 |
Zamierzone efekty kształcenia - inne kompetencje społeczne i personalne
| Zamierzone efekty kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| RYB_1A_B6_K01 Student nabywa świadomości i otwartości na obserwację i identyfikację bioróżnorodności hydrofitów i helofitów | RYB_1A_K01, RYB_1A_K06 | — | — | C-1, C-2 | T-W-7, T-W-10, T-W-8, T-W-9, T-W-11, T-W-12, T-W-3, T-W-15, T-W-13, T-W-14, T-W-4, T-W-1, T-W-2, T-W-5, T-W-6, T-L-2, T-L-4, T-L-6, T-L-12, T-L-3, T-L-1, T-L-7, T-L-15, T-L-8, T-L-9, T-L-11, T-L-13 | M-1, M-2, M-3 | S-1, S-2, S-3, S-4, S-5, S-6 |
Kryterium oceny - wiedza
| Efekt kształcenia | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| RYB_1A_B6_W01 Student ma ogólną wiedzę w zakresie doboru i posługiwania się specjalistyczną terminologią hydrobotaniczną w formie werbalnej, pisemnej i graficznej | 2,0 | Student nie rozumie podstawowych pojęć i specjalistycznej terminologii z zakresu algologii i hydrobotaniki |
| 3,0 | Student rozumie podstawowe "suche" pojęcia i specjalistyczną terminologię z zakresu algologii i hydrobotaniki, nie potrafi jednak dostosować ich do konkrestnych obiektów i przykładów | |
| 3,5 | Student rozumie podstawowe "suche" pojęcia i specjalistyczną terminologię z zakresu algologii i hydrobotaniki, potrafi je odnieść do konkrestnych, jedynie pojedynczych obiektów i przykładów. Nie potrafi ich jdnak scharakteryzować. | |
| 4,0 | Student rozumie i posługuje się podstawowymi pojęciami z zakresu algologii i hydrobotaniki, potrafi podać i scharakteryzować pojedyncze , przykładowe obiekty | |
| 4,5 | Student rozumie i posługuje się terminologią specjalistyczną z zakresu algologii i hydrobotaniki, potrafi wytłumaczyć, wyjaśnić i scharakteryzować większość pojęć, opierając się na licznych przykładach | |
| 5,0 | Student rozumie i posługuje się swobodnie terminologią specjalistyczną z zakresu algologii i hydrobotaniki, potrafi wytłumaczyć, wyjaśnić i scharakteryzować pojęcia na licznych przykładach | |
| RYB_1A_B6_W02 Student nazywa, wylicza i rozpoznaje specyfikę budowy i fizjologii oraz cechy adaptacyjne do życia w środowisku wodnym podstawowych grup systematycznych glonów i hydromakrofitów | 2,0 | Student nie potrafi wymienić i scharakteryzować żadnej z grup systematycznych glonów oraz makrofitów i helofitów, nie zna specyfiki ich budowy anatomicznej , morfologicznej oraz fizjologii |
| 3,0 | Student wymienia i ogólnikowo scharakteryzuje pojedyncze grupy systematyczne glonów oraz makrofitów i helofitów (jedynie w języku plskim), nie rozróżnia specyfiki ich budowy anatomicznej , morfologicznej oraz fizjologii | |
| 3,5 | Student wymienia i ogólnikowo scharakteryzuje pojedyncze grupy systematyczne glonów oraz makrofitów i helofitów (jedynie w języku plskim), rozróżnia specyfikę ich budowy anatomicznej , morfologicznej oraz fizjologii | |
| 4,0 | Student wymienia i szczegłowo scharakteryzuje pojedyncze grupy systematyczne glonów oraz makrofitów i helofitów (jedynie w języku plskim), rozróżnia specyfikę ich budowy anatomicznej , morfologicznej oraz fizjologii | |
| 4,5 | Student wymienia i szczegłowo scharakteryzuje większość grup systematycznych glonów oraz makrofitów i helofitów (w języku plskim i łacińskim), rozróżnia specyfikę ich budowy anatomicznej , morfologicznej oraz fizjologii | |
| 5,0 | Student wymienia i szczegłowo scharakteryzuje większość grup systematycznych glonów oraz makrofitów i helofitów (w języku plskim i łacińskim), rozróżnia i opisuje specyfikę ich budowy anatomicznej , morfologicznej oraz fizjologii. Potrafi wnioskować o znaczeniu poszczególnych cech w adaptacji do srodowiska wodnego oraz wskazać cechy wspólne i różnicujace poszczególne grupy systematyczne glonów, makrofitów i helofitów | |
| RYB_1A_B6_W03 Student potrafi nazwać, rozpoznać i scharakteryzować gatunki glonów oraz makrofitów słodkowodnych i morskich | 2,0 | Student nie potrafi wymienić, rozpoznać i scharakteryzować (ani w języku polskim ani po łacinie) żadnego z gatunków słodkowodnych i morskich glonów, makrofitów i helofitów |
| 3,0 | Student potrafi jedynie wymienić (w języku polskim) pojedyncze gatunki słodkowodnych i morskich glonów, makrofitów i helofitów, nie potrafi ich rozpoznać i scharakteryzować | |
| 3,5 | Student potrafi jedynie wymienić (w języku polskim) po kilka gatunków słodkowodnych i morskich glonów, makrofitów i helofitów, nie potrafi ich rozpoznać i scharakteryzować | |
| 4,0 | Student potrafi jedynie wymienić (w języku polskim i łacińskim) po kilka gatunków słodkowodnych i morskich glonów, makrofitów i helofitów, jednak nie potrafi ich rozpoznać i scharakteryzować | |
| 4,5 | Student potrafi wymienić (w języku polskim i łacińskim), rozpoznać i scharakteryzować po kilka gatunków słodkowodnych i morskich glonów i makrofitów | |
| 5,0 | Student potrafi wymienić (w języku polskim i łacińskim), rozpoznać i scharakteryzować większość gatunków słodkowodnych i morskich glonów i makrofitów. Potrafi wskazać cechy różnicujace między gatunkamia także dobrac gatunki reprezentujące grupy ekologiczne w wodach słodkich i słonych |
Kryterium oceny - umiejętności
| Efekt kształcenia | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| RYB_1A_B6_U01 Student posiada umiejętność praktycznego wyszukiwania fitohydrobiontów o różnym stopniu organizacji oraz korzystania z kluczy niezbędnych do oznaczania glonów i makrofitów | 2,0 | Student nie potrafi rozpoznać i ocenić stopnia organizacji morfologicznej żadnej z grup systematycznych glonów oraz makrofitów, nie wykorzystuje specyfiki ich budowy anatomicznej i morfologicznej w posługiwaniu sie kluczami do oznaczania |
| 3,0 | Student potrafi rozpoznać stopnień organizacji morfologicznej podstawowych grup systematycznych glonów oraz makrofitów, jednak nie wykorzystuje i nie łączy specyfiki ich budowy anatomicznej i morfologicznej z posługiwaniem się kluczami do oznaczania gatunków | |
| 3,5 | Student potrafi rozpoznać stopnień organizacji morfologicznej podstawowych grup systematycznych glonów oraz makrofitów, wykorzystuje i łączy nieliczne elementy specyfiki ich budowy anatomicznej i morfologicznej z posługiwaniem się kluczami do oznaczania gatunków | |
| 4,0 | Student potrafi rozpoznać stopnień organizacji morfologicznej większości grup systematycznych glonów oraz makrofitów, wykorzystuje i łączy nieliczne elementy specyfiki ich budowy anatomicznej i morfologicznej z posługiwaniem się kluczami do oznaczania gatunków | |
| 4,5 | Student potrafi rozpoznać stopnień organizacji morfologicznej większości grup systematycznych glonów oraz makrofitów, wykorzystuje i łączy większość elementów specyfiki ich budowy anatomicznej i morfologicznej z posługiwaniem się kluczami do prawidłowego oznaczania conajmniej kilku gatunków | |
| 5,0 | Student potrafi rozpoznać stopnień organizacji morfologicznej większości grup systematycznych glonów oraz makrofitów, wykorzystuje i łączy większość elementów specyfiki ich budowy anatomicznej i morfologicznej z posługiwaniem się kluczami do prawidłowego oznaczania conajmniej kilkunastu gatunków; potrafi wskazać (nie tylko nazwać!) na cechy podobne i różnicujące w poszczególnych grupach systematycznych |
Kryterium oceny - inne kompetencje społeczne i personalne
| Efekt kształcenia | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| RYB_1A_B6_K01 Student nabywa świadomości i otwartości na obserwację i identyfikację bioróżnorodności hydrofitów i helofitów | 2,0 | Student jest bierny i nie nabywa otwartości na obserwacje bioróżnorodności roślin środowiska wodnego i siedlisk wilgotnych, nie identyfikuje tych roslin i nie potrafi przekazać innym wiedzy o ich wielopłaszczyznowej roli w środowisku wodnym |
| 3,0 | Student jest żądny wiedzy, otwarty oraz chetny do prowadzenia systematycznych obserwacji bioróżnorodności roślin środowiska wodnego i siedlisk wilgotnych, identyfikuje te rośliny i potrafi przekazać innym wiedzę zachęcając do aktywnego obserwowania środowiska wodnego | |
| 3,5 | ||
| 4,0 | ||
| 4,5 | ||
| 5,0 |
Literatura podstawowa
- Kadłubowska J.Z., Zarys algologii., PWN, Warszawa, 1975
- Kawecka B., Eloranta P.V., Zarys ekologii glonów wód słodkich i środowisk lądowych., PWN, Warszawa, 1994
- Rutkowski L., Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej., Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004
- Szweykowska A., Szweykowski J., Botanika. Morfologia. t.1., PWN, Warszawa, 2003
- Szweykowska A., Szweykowski J., Botanika. Systematyka. t.2., PWN, Warszawa, 2003
- Tobolski K., Torfowiska na przykładzie Ziemi Świeckiej., Towarzystwo Przyjaciół Dolnej Wisły, 2003
Literatura dodatkowa
- Podbielkowski Z., Podbielkowsa M., Przystosowania roślin do środowiska., Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 1992
- Podbielkowski Z., Glony., Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa, 1996