Wydział Nauk o Żywności i Rybactwa - Rybactwo (N2)
specjalność: Akwakultura
Sylabus przedmiotu Monitoring wód (blok):
Informacje podstawowe
| Kierunek studiów | Rybactwo | ||
|---|---|---|---|
| Forma studiów | studia niestacjonarne | Poziom | drugiego stopnia |
| Tytuł zawodowy absolwenta | magister inżynier | ||
| Obszary studiów | nauki rolnicze, leśne i weterynaryjne, studia inżynierskie | ||
| Profil | ogólnoakademicki | ||
| Moduł | — | ||
| Przedmiot | Monitoring wód (blok) | ||
| Specjalność | Eksploatacja biologicznych zasobów wód | ||
| Jednostka prowadząca | Zakład Ekologii Morza i Ochrony Środowiska | ||
| Nauczyciel odpowiedzialny | Katarzyna Stepanowska <Katarzyna.Stepanowska@zut.edu.pl> | ||
| Inni nauczyciele | Jacek Kubiak <Jacek.Kubiak@zut.edu.pl>, Małgorzata Raczyńska <Malgorzata.Raczynska@zut.edu.pl>, Joanna Rokicka-Praxmajer <Joanna.Rokicka-Praxmajer@zut.edu.pl> | ||
| ECTS (planowane) | 4,0 | ECTS (formy) | 4,0 |
| Forma zaliczenia | zaliczenie | Język | polski |
| Blok obieralny | — | Grupa obieralna | — |
Formy dydaktyczne
Wymagania wstępne
| KOD | Wymaganie wstępne |
|---|---|
| W-1 | Znajomość zagadnień dotyczących ekologii i ochrony wód, a zwłaszcza wpływu środowiska abiotycznego na organizmy wodne |
| W-2 | Podstawowe zagadnienia z chemii ogónej |
| W-3 | Podstawowe zagadnienia z chemii analitycznej |
| W-4 | Podstawowe zagadnienia z chemii instrumentalnej |
| W-5 | Podstawowa wiedza z zakresu hydrochemii i ekologiii wód |
| W-6 | Podstawowe umiejętność posługiwania się PC i korzystania z baz danych |
Cele przedmiotu
| KOD | Cel modułu/przedmiotu |
|---|---|
| C-1 | Zapoznanie studentów z zagadnieniami bioróżnorodności i ochrony środowiska wodnego, a w szczególności z rolą i wykorzystaniem gatunków wskaźnikowych w ekosystemach wodnych m.in. ze względu na ich aktywność w zajmowanej przestrzeni, pod kątem ich uzytkowania do oceny określonych obiektów, ich funkcji, modelem zależności cech indykacyjnych gatunku od obiektu indykowanego |
| C-2 | Zapoznanie studentów z metodami monitorowania jakości środowiska wodnego przy zastosowaniu bioindykatorów |
| C-3 | Zapoznanie studentów z metodami przedstawiania wyników badań prowadzonych w ramach monitoringu i na ich podstawie wnioskowania o stanie jakości środowiska |
| C-4 | Przygotowanie studentów do wykonywania raportów oddziaływania na środowisko |
Treści programowe z podziałem na formy zajęć
| KOD | Treść programowa | Godziny |
|---|---|---|
| laboratoria | ||
| T-L-1 | Prezentacja, instrukcja obsługi sprzętu i narzędzi wykorzystywanych do badań biologicznych środowiska wodnego | 2 |
| T-L-2 | Ćwiczenia praktyczne w terenie z wykorzystaniem sprzętu i narzędzi wykorzystywanych do badań biologicznych środowiska wodnego | 1 |
| T-L-3 | Opracowanie ilościowe i jakościowe prób biologicznych z wykorzystaniem organizmów wskaźnikowych | 1 |
| T-L-4 | Wskaźniki biocenotyczne jako mierniki stanu jakości środowiska wodnego | 1 |
| T-L-5 | Indeksy biotyczne i system saprobów jako metoda oceny jakości środowiska wodnego | 1 |
| T-L-6 | Makrofitowy Indeks Stanu Ekologicznego jako metoda oceny jakości wód jeziornych | 1 |
| T-L-7 | Hydromorfologiczna ocena wód płynących na przykładzie tzw. RHS - River Habitat Survey | 2 |
| T-L-8 | Znaczenie i zastosowanie chemicznego monitoringu wód powierzchniowych (rzek, jezior, wód morskich). | 1 |
| T-L-9 | Znaczenie i zastosowanie chemicznego monitoringu wód podziemnych | 1 |
| T-L-10 | Ocena jakości wód powierzchniowych i podziemnych | 2 |
| T-L-11 | Żródła zanieczyszczeia wód powierzchniowych i ich ochrona. Metody stosowanye w analizie jakości wód. | 1 |
| T-L-12 | Zastosowanie obowiązujących aktów prawnych zakresie fizyczno - chemicznego monitoringu wód | 1 |
| T-L-13 | Określenie stanu wód na podstawie wskaźników chemicznych | 1 |
| T-L-14 | Określenie stanu jakości wód na podstawie wskaźników fizycznych | 1 |
| T-L-15 | Ocena stanu jednolitych części wód na podstawie wyników badań fiz.-chem. i rybackich | 1 |
| 18 | ||
| wykłady | ||
| T-W-1 | Pojęcie indykacji ekologicznej środowiska biotycznego | 1 |
| T-W-2 | Ocena i inwentaryzacja walorów środowiska wodnego - metody terenowe i laboratoryjne | 1 |
| T-W-3 | Zasady prowadzenia monitoringu środowiska - państwowego, regionalnego i lokalnego | 1 |
| T-W-4 | Biomonitoring wód limnetycznych (lotycznych, lenitycznych, lodowców i podziemnych głębinowych) oraz morskich | 2 |
| T-W-5 | Zasady planowania i monitoringu obszarów chronionych | 1 |
| T-W-6 | Ekoindykacja i monitoring środowiska - narzędzia dyrektyw Unii Europejskiej (wodnej, ptasiej i habitatowej) | 2 |
| T-W-7 | Wykorzystanie inwentaryzacji przyrodniczej środowiska do Oceny Oddziaływania na Środowisko i sporządzania raportów Oddziaływania na Środowisko inwestycji. Metody | 1 |
| T-W-8 | Wpływ procesów biologicznych i fizyczno-chemicznych na warunki hydrochemiczne wód naturalnych. Antropopresja a stan wód naruralnych | 3 |
| T-W-9 | Podstawowe wskaźniki z zakresu hydrochemii i zanieczyszczenia wód, metody badań i interpretacji wyników | 2 |
| T-W-10 | Akty prawne dotyczące kontroli stanu wód powierzchniowych. Zasady prowadzenia monitoringu środowiska - państwowego, regionalnego i lokalnego. Państwowy monitoring środowiska w zakresie wód naturalnych | 2 |
| T-W-11 | Monitoring środowiska - narzędzia dyrektyw Unii Europejskiej - Ramowa Dyrektywa Wodna, | 2 |
| 18 | ||
Obciążenie pracą studenta - formy aktywności
| KOD | Forma aktywności | Godziny |
|---|---|---|
| laboratoria | ||
| A-L-1 | uczestnictwo w zajęciach | 15 |
| A-L-2 | Napisanie raportu z ćwiczeń | 8 |
| A-L-3 | Uczestnictwo w konsultacjach | 10 |
| A-L-4 | Studiowanie podanej literatury | 8 |
| A-L-5 | Przygotowanie do zaliczenia ćwiczeń | 15 |
| A-L-6 | Pisemne i praktyczne zaliczenie ćwiczeń | 3 |
| 59 | ||
| wykłady | ||
| A-W-1 | Uczestnictwo w wykładach | 30 |
| A-W-2 | Pisemne lub ustne zaliczenie wykładów | 1 |
| 31 | ||
Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne
| KOD | Metoda nauczania / narzędzie dydaktyczne |
|---|---|
| M-1 | Wykład informacyjny z wykorzystaniem prezentacjii multimedialnej |
| M-2 | Opis i wyjaśnienie metod stosowanych w bioindykacji z wykorzystaniem m.in. prezentacji multimedialnej i filmów dotyczących problemu |
| M-3 | Dyskusja na temat możliwości i potrzeby wykorzystania metod bioindykacji w różnych typach wód |
| M-4 | Symulacja sporządzania raportów oceny oddziaływania na środowisko inwestycji |
| M-5 | Praktyczne wykorzystanie metod bioindykacji na ćwiczeniach terenowych |
Sposoby oceny
| KOD | Sposób oceny |
|---|---|
| S-1 | Ocena formująca: Ocena przygotowania studenta do ćwiczeń |
| S-2 | Ocena formująca: Ocena aktywności studenta na zajęciach |
| S-3 | Ocena formująca: Ocena poprawności przeprowadzenia zadania w czasie ćwiczeń - "konspekt" |
| S-4 | Ocena podsumowująca: Pisemne lub ustne zaliczenie ćwiczeń |
| S-5 | Ocena podsumowująca: Pisemne lub ustne zaliczenie wykładów |
Zamierzone efekty kształcenia - wiedza
| Zamierzone efekty kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| RYB_2A_D2-4_W01 Student potrafi opisać i scharakteryzować metody wykorzystywane w bioindykacji wód | RYB_2A_W01 | — | — | C-2, C-4, C-1 | T-W-2, T-W-3, T-W-5, T-W-1, T-W-4, T-W-6 | M-3, M-1, M-2 | S-4, S-5, S-1, S-3, S-2 |
| RYB_2A_D2-4_W02 Student identyfikuje organizmy wskaźnikowe oraz oblicza wskaźniki biotyczne | RYB_2A_W06 | — | — | C-3 | T-L-6, T-L-4, T-L-3, T-L-5, T-W-4 | M-1, M-4 | S-4, S-5, S-1, S-3, S-2 |
| RYB_2A_D2-4_W03 Student potrafi zaproponować odpowiednią metodą oceny jakości wód | RYB_2A_W01, RYB_2A_W06 | — | — | C-3, C-2, C-4 | T-L-6, T-L-3, T-L-7, T-W-7 | M-1, M-4, M-2 | S-4, S-5, S-1, S-3, S-2 |
Zamierzone efekty kształcenia - umiejętności
| Zamierzone efekty kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| RYB_2A_D2-4_U01 Student stosuje metody bioindykacji wód | RYB_2A_U06, RYB_2A_U01 | — | — | C-4, C-1 | T-L-6, T-L-4, T-L-3, T-L-5, T-L-7 | M-1, M-5, M-2 | S-4, S-5, S-1, S-3, S-2 |
| RYB_2A_D2-4_U02 Student dobiera odpowiednie metody bioindykacji wód i potrafi je zinterpretować | RYB_2A_U01, RYB_2A_U07 | — | — | C-3, C-4 | T-L-6, T-L-4, T-L-3, T-L-5, T-L-7 | M-3, M-1, M-5, M-4, M-2 | S-4, S-5, S-1, S-3, S-2 |
| RYB_2A_D2-4_U03 Student przeprowadza badania z zastosowaniem mikroskopu stereoskopowego oraz interpretuje wyniki badań i na ich podstawie oblicza wskaźniki biotyczne | RYB_2A_U06, RYB_2A_U01 | — | — | C-3, C-2, C-4 | T-L-4, T-L-5, T-W-2, T-W-7, T-W-6 | M-3, M-1, M-5, M-4, M-2 | S-4, S-5, S-1, S-3, S-2 |
Zamierzone efekty kształcenia - inne kompetencje społeczne i personalne
| Zamierzone efekty kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiów | Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształcenia | Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżyniera | Cel przedmiotu | Treści programowe | Metody nauczania | Sposób oceny |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| RYB_2A_D2-4_K01 Student postępuje zgodnie z zasadami BHP przy pracy w terenie i laboratorium biologicznym | RYB_2A_K03 | — | — | C-2 | T-L-1, T-L-2 | M-1 | S-1 |
| RYB_2A_D2-4_K02 Student jest świadomy niebezpieczeństw związanych z zanieczyszczeniem środowiska wodnego i potrzebą stosowania metod bioindykacji wód | RYB_2A_K03, RYB_2A_K02 | — | — | C-2 | T-L-6, T-L-4, T-L-3, T-L-5, T-L-7, T-W-2, T-W-3, T-W-5, T-W-1, T-W-7, T-W-4, T-W-6 | M-1 | S-1 |
Kryterium oceny - wiedza
| Efekt kształcenia | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| RYB_2A_D2-4_W01 Student potrafi opisać i scharakteryzować metody wykorzystywane w bioindykacji wód | 2,0 | Student nie potrafi opisać i scharakteryzować metod wykorzystywanych w bioindykacji wód |
| 3,0 | Student potrafi pobieżnie opisać i scharakteryzować kilka metod wykorzystywanych w bioindykacji wód | |
| 3,5 | Student potrafi poprawnie opisać i scharakteryzować kilka metod wykorzystywanych w bioindykacji wód | |
| 4,0 | Student potrafi poprawnie opisać i scharakteryzować większość metod wykorzystywanych w bioindykacji wód | |
| 4,5 | Student potrafi poprawnie opisać i scharakteryzować wszystkie metody wykorzystywane w bioindykacji wód | |
| 5,0 | Student potrafi poprawnie opisać i scharakteryzować wszystkie metody wykorzystywane w bioindykacji wód oraz zaproponować ich wykorzystanie | |
| RYB_2A_D2-4_W02 Student identyfikuje organizmy wskaźnikowe oraz oblicza wskaźniki biotyczne | 2,0 | student nie potrafi zidentyfikować organizmów wskaźnikowych oraz obliczać wskaźników biotycznych |
| 3,0 | student identyfikuje zaledwie kilka organizmów wskaźnikowych posługując się kluczami taksonomicznymi oraz oblicza podstawowe wskaźniki biotyczne | |
| 3,5 | student identyfikuje w wiekszości przypadków organizmy wskaźnikowe posługując się kluczami taksonomicznymi oraz oblicza podstawowe wskaźniki biotyczne | |
| 4,0 | student identyfikuje w większości przypadków organizmy wskaźnikowe posługując się kluczami taksonomicznymi oraz oblicza wszystkie wskaźniki biotyczne | |
| 4,5 | student identyfikuje poprawnie organizmy wskaźnikowe posługując się kluczami taksonomicznymi oraz oblicza wszystkie wskaźniki biotyczne | |
| 5,0 | student identyfikuje poprawnie organizmy wskaźnikowe posługując się kluczami taksonomicznymi, oblicza wszystkie wskaźniki biotyczne oraz interpretuje otrzymane wyniki | |
| RYB_2A_D2-4_W03 Student potrafi zaproponować odpowiednią metodą oceny jakości wód | 2,0 | student nie potrafi dobierać metod oceny jakości wód |
| 3,0 | student potrafi dobierać zaledwie kilka metod oceny jakości wód | |
| 3,5 | student potrafi dobierać trafnie w większości przypadków odpowiednie metody oceny jakości wód | |
| 4,0 | student potrafi dobierać trafnieodpowiednie metody oceny jakości wód | |
| 4,5 | student potrafi dobierać odpowiednie metody oceny jakości wód i porównywać ich efektywność | |
| 5,0 | student potrafi dobierać odpowiednie metody oceny jakości wód i porównywać ich efektywność oraz samodzielnie uzasadniać swój wybór |
Kryterium oceny - umiejętności
| Efekt kształcenia | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| RYB_2A_D2-4_U01 Student stosuje metody bioindykacji wód | 2,0 | student nie stosuje metod bioindykacji wód |
| 3,0 | student korzysta z metod i prezentuje wyniki wykorzystanych metod bioindykacji wód | |
| 3,5 | student korzysta z metod i prezentuje wyniki wykorzystanych metod bioindykacji wód oraz potrafi je analizować | |
| 4,0 | student korzysta z metod i prezentuje wyniki wykorzystanych metod bioindykacji wód oraz potrafi je analizować i przedyskutować | |
| 4,5 | student korzysta z metod i prezentuje wyniki wykorzystanych metod bioindykacji wód oraz potrafi je analizować, przedyskutować oraz oszacować błędy | |
| 5,0 | student korzysta z metod i prezentuje wyniki wykorzystanych metod bioindykacji wód oraz potrafi je analizować, przedyskutować, oszacować błędy oraz wskazać propozycję ich uniknięcia w przyszłości | |
| RYB_2A_D2-4_U02 Student dobiera odpowiednie metody bioindykacji wód i potrafi je zinterpretować | 2,0 | student nie dobiera prawidłowo metod oceny jakości wód i i nie potrafi ich zinterpretować |
| 3,0 | student dobiera prawidłowo zaledwie kilka metod oceny jakości wód i i potrafi je zinterpretować | |
| 3,5 | student dobiera w większości przypadków odpowiednie metody oceny jakości wód i i potrafi je zinterpretować | |
| 4,0 | student dobiera trafnie odpowiednie metody oceny jakości wód i i potrafi je zinterpretować | |
| 4,5 | student dobiera trafnie odpowiednie metody oceny jakości wód i i potrafi je zinterpretować oraz porównać ich efektywność | |
| 5,0 | student dobiera trafnie odpowiednie metody oceny jakości wód i i potrafi je zinterpretować, porównać ich efektywność oraz samodzielnie modyfikować w celu unikniecia błedów w przyszłości | |
| RYB_2A_D2-4_U03 Student przeprowadza badania z zastosowaniem mikroskopu stereoskopowego oraz interpretuje wyniki badań i na ich podstawie oblicza wskaźniki biotyczne | 2,0 | student nie potrafi przeprowadzić badań materiału biologicznego z zastosowaniem mikroskopu stereoskopowego, zinterpretować wyników i obliczyć wskaźników biotycznych |
| 3,0 | student potrafi przeprowadzić badania materiału biologicznego, przedstawić wyniki bez ich interpretacji | |
| 3,5 | student potrafi przeprowadzić badania materiału biologicznego, przedstawić wyniki i ich analizę oraz obliczyć wskaźniki biotyczne | |
| 4,0 | student potrafi przeprowadzić badania materiału biologicznego, przedstawić wyniki i ich analizę oraz obliczyć wskaźniki biotyczne i je zinterpretować | |
| 4,5 | student potrafi przeprowadzić badania materiału biologicznego, przedstawić wyniki i ich analizę oraz obliczyć wskaźniki biotyczne i je zinterpretować oraz oszacować błędy pomiarowe | |
| 5,0 | student potrafi przeprowadzić badania materiału biologicznego, przedstawić wyniki i ich analizę oraz obliczyć wskaźniki biotyczne i je zinterpretować oraz oszacować błędy pomiarowe i zaproponować ich modyfikacje |
Kryterium oceny - inne kompetencje społeczne i personalne
| Efekt kształcenia | Ocena | Kryterium oceny |
|---|---|---|
| RYB_2A_D2-4_K01 Student postępuje zgodnie z zasadami BHP przy pracy w terenie i laboratorium biologicznym | 2,0 | |
| 3,0 | Student nie przestrzega zasad BHP przy pracy w terenie i laboratorium biologicznym | |
| 3,5 | ||
| 4,0 | ||
| 4,5 | ||
| 5,0 | Student przestrzega zasad BHP przy pracy w laboratorium biologicznym | |
| RYB_2A_D2-4_K02 Student jest świadomy niebezpieczeństw związanych z zanieczyszczeniem środowiska wodnego i potrzebą stosowania metod bioindykacji wód | 2,0 | |
| 3,0 | student nie jest świadomy niebezpieczeństw związanych związanych z zanieczyszczeniem środowiska wodnego i potrzebą stosowania metod bioindykacji wód | |
| 3,5 | ||
| 4,0 | ||
| 4,5 | ||
| 5,0 | student jest świadomy niebezpieczeństw związanych związanych z zanieczyszczeniem środowiska wodnego i potrzebą stosowania metod bioindykacji wód |
Literatura podstawowa
- Szoszkiewicz K., Zbierska J., Jusik Sz., Zgoła T., Metoda oceny rzek oparta na makrofitach, realizowana w Polsce na potrzeby Ramowej Dyrektywy Wodnej., Wiadomości meilioracyjne i łąkarskie., 2008, t. LI, nr 4 (419): 163-165.
- Pietruczuk K., Szoszkiewicz K., Ramowa Dyrektywa w praktyce. Makrofitowa Metoda Oceny Rzek w monitoringu wód płynących w Wielkopolsce., Gospodarka Wodna, 2008, 10
- Chełmicki K., Woda, PWN, Warszawa, 2001
- Henryk Zimny, Ekologiczna ocena stanu środowiska: bioindykacja i biomonitoring, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Arkadiusz Grzegorczyk, 2006
- Pietruczuk K., Szoszkiewicz K., Ramowa Dyrektywa w praktyce. Makrofitowa Metoda Oceny Rzek w monitoringu wód płynących w Wielkopolsce., Gospodarka Wodna, 2008, 10
- Winfried Lampert, Ulrich Sommer, Ekologia wód śródlądowych, PWN, Warszawa, 2001
- Dojlido M, Chemia wód powierzchniowych, Ekonowia i Środowisko, Białystok, 1999
- Allan David J., Ekologia wód płynących, PWN, Warszawa, 1998
- Henryk Zimny, Ekologiczna ocena stanu środowiska: bioindykacja i biomonitoring, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Arkadiusz Grzegorczyk, 2006
- Lack A.J., Evans D.E., Biologia roślin, PWN, Warszawa, 2003, pierwsze, Krótkie wykłady
- Hermanowicz i wspaut., Fizyczne i chemiczne metody badania wody i ścieków, Arkady, Warszawa, 2001
- Rodina A.G., Mikrobiologiczne metody badania wód., PWRiL, Warszawa, 1968, 1
- Winfried Lampert, Ulrich Sommer, Ekologia wód śródlądowych, PWN, Warszawa, 2001
- Jurd R.D., Biologia zwierząt, PWN, Warszawa, 2003, 1, Krótkie wykłady
- Kubiak J., Tórz A., Nedzarek A., Analityczne podstawy hydrochemii, Akademii Rolniczej, Szczecin, 1999
- Allan David J., Ekologia wód płynących, PWN, Warszawa, 1998
- Kalff, Limnology, Prentice-Hall, Inc., NJ, 2002
- Lack A.J., Evans D.E., Biologia roślin, PWN, Warszawa, 2003, pierwsze, Krótkie wykłady
- Rodina A.G., Mikrobiologiczne metody badania wód., PWRiL, Warszawa, 1968, 1
- Jurd R.D., Biologia zwierząt, PWN, Warszawa, 2003, 1, Krótkie wykłady
Literatura dodatkowa
- Szoszkiewicz K., Zgoła T., Jusik Sz., Hryc-Jusik B., Dawson F., Raven P., Hydromorfologiczna ocena wód płynących. Podręcznik do badań terenowych według metody River Habitat Survey w warunkach Polski, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 2011, 6
- Szoszkiewicz K., Zbierska J., Jusik Sz., Zgoła Sz., Makrofitowa ocena oceny rzek. Podręcznik metodyczny do oceny i klasyfikacji stanu ekologicznego wód płynących w oparciu o rośliny wodne, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 2010
- EU, Ramowa Dyrektywa Wodna W/60, EU, Warszawa, 2006
- Szmajda P., Teoretyczne podstawy bioindykacji. Teoria i praktyka badań ekologicznych. Wykłady Międzynarodowej Ekologicznej Szkoły Letniej UAM, Poznań – Polska i ODU, Norfolk – Wirginia, USA., Sorus, Idee ekologiczne, 1994, tom 4, Ser. Szkice, nr 3: 9-25.
- Szoszkiewicz K., Zbierska J., Jusik Sz., Zgoła Sz., Makrofitowa ocena oceny rzek. Podręcznik metodyczny do oceny i klasyfikacji stanu ekologicznego wód płynących w oparciu o rośliny wodne, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań, 2010
- Burchardt L., Łastowski K., Szmajda P., Różnorodność ekologiczna, a bioindykacja. Teoria i praktyka badań ekologicznych. Wykłady Międzynarodowej Ekologicznej Szkoły Letniej UAM, Poznań – Polska i ODU, Norfolk – Wirginia, USA, Sorus, Idee ekologiczne, 1994, tom 4, Ser. Szkice, nr 3: 27-43.
- Prawo Ochrony Środowiska, Sejm RP, Warszawa, 2006
- Szmajda P., Teoretyczne podstawy bioindykacji. Teoria i praktyka badań ekologicznych. Wykłady Międzynarodowej Ekologicznej Szkoły Letniej UAM, Poznań – Polska i ODU, Norfolk – Wirginia, USA., Sorus, Idee ekologiczne, 1994, tom 4, Ser. Szkice, nr 3: 9-25.
- Prawo wodne, Sejm RP, Warszawa, 2009
- Burchardt L., Łastowski K., Szmajda P., Różnorodność ekologiczna, a bioindykacja. Teoria i praktyka badań ekologicznych. Wykłady Międzynarodowej Ekologicznej Szkoły Letniej UAM, Poznań – Polska i ODU, Norfolk – Wirginia, USA, Sorus, Idee ekologiczne, 1994, tom 4, Ser. Szkice, nr 3: 27-43.
- Stańczykowska A., Ekologia naszych wód, WSiP, Warszawa, 1975, 2