Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Wydział Kształtowania Środowiska i Rolnictwa - Ochrona środowiska (N1)

Sylabus przedmiotu Gospodarka leśna, zagrożenia i ochrona lasu:

Informacje podstawowe

Kierunek studiów Ochrona środowiska
Forma studiów studia niestacjonarne Poziom pierwszego stopnia
Tytuł zawodowy absolwenta inżynier
Obszary studiów nauk rolniczych, leśnych i weterynaryjnych, studiów inżynierskich
Profil ogólnoakademicki
Moduł
Przedmiot Gospodarka leśna, zagrożenia i ochrona lasu
Specjalność przedmiot wspólny
Jednostka prowadząca Katedra Ekologii, Ochrony i Kształtowania Środowiska
Nauczyciel odpowiedzialny Renata Gamrat <Renata.Gamrat@zut.edu.pl>
Inni nauczyciele Elżbieta Dusza-Zwolińska <Elzbieta.Dusza@zut.edu.pl>, Joanna Podlasińska <Joanna.Podlasinska@zut.edu.pl>
ECTS (planowane) 2,0 ECTS (formy) 2,0
Forma zaliczenia zaliczenie Język polski
Blok obieralny Grupa obieralna

Formy dydaktyczne

Forma dydaktycznaKODSemestrGodzinyECTSWagaZaliczenie
ćwiczenia audytoryjneA5 6 1,00,33zaliczenie
wykładyW5 12 1,00,67zaliczenie

Wymagania wstępne

KODWymaganie wstępne
W-1Przed rozpoczęciem zajęć student powinien posiadać podstawową wiedzę z gleboznawstwa, botaniki, ekologii i ochrony przyrody

Cele przedmiotu

KODCel modułu/przedmiotu
C-1Zapoznanie studenta z podstawą gospodarki leśnej oraz stosowanej w niej terminologii
C-2Zapoznanie studentów z zasadami ochrony ekosystemu leśnego
C-3Nabycie umiejętności analizy problemów związanych z gospodarką, ochroną i zagrożeniami lasu

Treści programowe z podziałem na formy zajęć

KODTreść programowaGodziny
ćwiczenia audytoryjne
T-A-1Analiza zasoów leśnych Polski i świata. Krajowy program zwiększenia lesistości.2
T-A-2Struktura i funkcjonowanie ekosystemów leśnych2
T-A-3Ocena wrażliwości siedlisk na czynniki degradujące2
6
wykłady
T-W-1Definicja lasu, ekosystem leśny w ujęciu strukturalnym i funkcjonalnym, zasada trwałości i wielofunkcyjności lasu. Kategorie lasów ochronnych i zasady prowadzenia w nich gospodarki leśnej.2
T-W-2Typologia siedlisk leśnych. Kryteria ustalania typów siedliskowych lasu w oręie gleby, runa i drzewostanu. Rozmieszczenie typów siedlisk w Polsce. Degradacja siedlisk i degeneracja zbiorowisk leśnych.2
T-W-3Pojęcie i cechy drzewostanu: pochodzenie, wiek i fazy rozwojowe, wysokośc i bonitacja, skład gatunkowy, budowa pionowa i klasy Krafta, zwarcie i zagęszczenie2
T-W-4Nieprawidłowości morfologiczne drzew. Zabiegi pielęgnacyjne: czyszczenia i trzeieże. Charakterystyka stosowanych rębni.2
T-W-5Zagrożenia lasów w Polsce, czynniki abiotyczne. Usuwanie złomów i wywrotów.2
T-W-6Prognozowanie i ocena zagrożenia lasu, metody mechaniczne, biologiczne i chemiczne ochrony lasu2
12

Obciążenie pracą studenta - formy aktywności

KODForma aktywnościGodziny
ćwiczenia audytoryjne
A-A-1uczestnictwo w zajęciach10
A-A-2przygotowanie sprawozdania z zajęć5
A-A-3przygotowanie się do zajęć terenowych5
A-A-4Przygotowanie studenta do zaliczenia w formie pisemnej10
30
wykłady
A-W-1uczestnictwo w zajęciach20
A-W-2przygotowanie się do zajęć audytoryjnych5
A-W-3czytanie wskazanej literatury5
30

Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne

KODMetoda nauczania / narzędzie dydaktyczne
M-1wykład informacyjny
M-2pogadanka
M-3wykład problemowy
M-4dyskusja dydaktyczna

Sposoby oceny

KODSposób oceny
S-1Ocena formująca: Aktywność na zjęciach
S-2Ocena formująca: Potwierdzenie obecności na zajęciach
S-3Ocena podsumowująca: Zaliczenie pisemne części wykładowej i audytoryjnej

Zamierzone efekty kształcenia - wiedza

Zamierzone efekty kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
OS_1A_C12_W01
Student po zrealizowaniu części wykładowej i audytoryjnej będzie posiadał wiedzę z zakresu gospodarki leśnej oraz zagrożeń i ochrony ekosystemów leśnych. Będzie potrafił kształtować potencjał przyrody oraz otrzyma wiedzę z zakresu zagrożeń bioróżnorodności w ekosystemach leśnych.
OS_1A_W08, OS_1A_W07R1A_W05, R1A_W06InzA_W05C-1, C-2T-W-1, T-W-2, T-W-3M-1, M-3, M-4, M-2S-3, S-1, S-2

Zamierzone efekty kształcenia - umiejętności

Zamierzone efekty kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
OS_1A_C12_U01
Student po zrealizowaniu części wykładowej i audytoryjnej będzie posiadał umiejętność prawidłowego sporządzania bilansów związanych z prawidłowym funkcjonowaniem ekosystemów leśnych. Będzie umiał prawidłowo rozpoznać problemy związane z gospodarką leśną.
OS_1A_U08, OS_1A_U07R1A_U06, R1A_U07, R1A_U09InzA_U05, InzA_U06C-3T-W-5, T-W-6, T-A-2, T-A-1, T-A-3M-1, M-3, M-4, M-2S-3, S-1, S-2

Zamierzone efekty kształcenia - inne kompetencje społeczne i personalne

Zamierzone efekty kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
OS_1A_C12_K01
Student po zrealizowaniu części wykładowej i audytoryjnej będzie miał kompetencje do podejmowania samodzienych decyzji w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich zasobów.
OS_1A_K05R1A_K05C-1, C-2T-W-4, T-A-2, T-A-3M-1, M-3, M-4, M-2S-3, S-1, S-2

Kryterium oceny - wiedza

Efekt kształceniaOcenaKryterium oceny
OS_1A_C12_W01
Student po zrealizowaniu części wykładowej i audytoryjnej będzie posiadał wiedzę z zakresu gospodarki leśnej oraz zagrożeń i ochrony ekosystemów leśnych. Będzie potrafił kształtować potencjał przyrody oraz otrzyma wiedzę z zakresu zagrożeń bioróżnorodności w ekosystemach leśnych.
2,0student nie zdobył wymaganej wiedzy z zakresu przedmiotu
3,0student w zadowalającym stopniu opanował wiedzę z zakresu przedmiotu
3,5student w dostatecznym stopniu opanował wiedzę z zakresu przedmiotu
4,0student w dobrym stopniu opanował wiedzę z zakresu przedmiotu
4,5student w dobrym stopniu opanował wiedzę z zakresu przedmiotu oraz jest aktywny na zajęciach
5,0student w bardzo dobrym stopniu opanował wiedzę z zakresu przedmiotu oraz ją pogłębił, jest aktywny na zajęciach

Kryterium oceny - umiejętności

Efekt kształceniaOcenaKryterium oceny
OS_1A_C12_U01
Student po zrealizowaniu części wykładowej i audytoryjnej będzie posiadał umiejętność prawidłowego sporządzania bilansów związanych z prawidłowym funkcjonowaniem ekosystemów leśnych. Będzie umiał prawidłowo rozpoznać problemy związane z gospodarką leśną.
2,0student po zrealizowaniu treści wykładowej i audytoryjnej przedmiotu nie zdoył wymaganej wiedzy
3,0student opanował w sposób zadowalający opanował treści wykładowe i audytoryjne przedmiotu
3,5student opanował w sposób dostateczny opanował treści wykładowe i audytoryjne przedmiotu
4,0student opanował w sposób dobry opanował treści wykładowe i audytoryjne przedmiotu
4,5student opanował w sposób dobry opanował treści wykładowe i audytoryjne przedmiotu i wykazywał znaczną aktywność
5,0student opanował w sposób ardzo dobry opanował treści wykładowe i audytoryjne przedmiotu i wykazywał znaczną aktywność

Kryterium oceny - inne kompetencje społeczne i personalne

Efekt kształceniaOcenaKryterium oceny
OS_1A_C12_K01
Student po zrealizowaniu części wykładowej i audytoryjnej będzie miał kompetencje do podejmowania samodzienych decyzji w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich zasobów.
2,0student nie jest w stanie na podstawie zdobytej wiedzy podjąć kompetentnych decyzji w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania
3,0student na podstawie zdobytej wiedzy jest w stanie podjąć zadowalające decyzje w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania
3,5student na podstawie zdoytej wiedzy jest w stanie podjąć odpowiednie decyzje w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania
4,0student na podstawie zdobytej wiedzy jest w stanie podjąć dobre decyzje w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania
4,5student podsatwie zdoytej wiedzy jest w stanie podjąć dobre decyzje w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania oraz wykazuje aktywny udział na zajęciach
5,0student podsatwie zdoytej wiedzy jest w stanie podjąć bardzo dobre decyzje w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania oraz wykazuje aktywny udział na zajęciach

Literatura podstawowa

  1. Praca zbiorowa, Poradnik ochrony lasu, Swiat, Warszawa, 2002
  2. Szymański S., Ekologiczne podstawy hodowli lasu, Państwowe wydawnictwo rolnicze i leśne, Warszawa, 2000
  3. Puchalski T., Prusinowicz Z., Ekologiczne podsatwy hodowli lasu, PWRiL, Warszawa, 1990
  4. Tomanek J., Botanika leśna, PWRiL, Warszawa, 1997
  5. Dominik J., Ochrona lasu, PWRiL, Warszawa, 1997

Literatura dodatkowa

  1. Sejm RP, Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz.U. 1991 nr 101 poz. 444 z późn zm.), 1991
  2. Kolk A. i inni, Instrukcja ochrony lasu, Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe, Warszawa, 2005

Treści programowe - ćwiczenia audytoryjne

KODTreść programowaGodziny
T-A-1Analiza zasoów leśnych Polski i świata. Krajowy program zwiększenia lesistości.2
T-A-2Struktura i funkcjonowanie ekosystemów leśnych2
T-A-3Ocena wrażliwości siedlisk na czynniki degradujące2
6

Treści programowe - wykłady

KODTreść programowaGodziny
T-W-1Definicja lasu, ekosystem leśny w ujęciu strukturalnym i funkcjonalnym, zasada trwałości i wielofunkcyjności lasu. Kategorie lasów ochronnych i zasady prowadzenia w nich gospodarki leśnej.2
T-W-2Typologia siedlisk leśnych. Kryteria ustalania typów siedliskowych lasu w oręie gleby, runa i drzewostanu. Rozmieszczenie typów siedlisk w Polsce. Degradacja siedlisk i degeneracja zbiorowisk leśnych.2
T-W-3Pojęcie i cechy drzewostanu: pochodzenie, wiek i fazy rozwojowe, wysokośc i bonitacja, skład gatunkowy, budowa pionowa i klasy Krafta, zwarcie i zagęszczenie2
T-W-4Nieprawidłowości morfologiczne drzew. Zabiegi pielęgnacyjne: czyszczenia i trzeieże. Charakterystyka stosowanych rębni.2
T-W-5Zagrożenia lasów w Polsce, czynniki abiotyczne. Usuwanie złomów i wywrotów.2
T-W-6Prognozowanie i ocena zagrożenia lasu, metody mechaniczne, biologiczne i chemiczne ochrony lasu2
12

Formy aktywności - ćwiczenia audytoryjne

KODForma aktywnościGodziny
A-A-1uczestnictwo w zajęciach10
A-A-2przygotowanie sprawozdania z zajęć5
A-A-3przygotowanie się do zajęć terenowych5
A-A-4Przygotowanie studenta do zaliczenia w formie pisemnej10
30
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta

Formy aktywności - wykłady

KODForma aktywnościGodziny
A-W-1uczestnictwo w zajęciach20
A-W-2przygotowanie się do zajęć audytoryjnych5
A-W-3czytanie wskazanej literatury5
30
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty kształceniaOS_1A_C12_W01Student po zrealizowaniu części wykładowej i audytoryjnej będzie posiadał wiedzę z zakresu gospodarki leśnej oraz zagrożeń i ochrony ekosystemów leśnych. Będzie potrafił kształtować potencjał przyrody oraz otrzyma wiedzę z zakresu zagrożeń bioróżnorodności w ekosystemach leśnych.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOS_1A_W08Ma wiedzę o roli i znaczeniu środowiska przyrodniczego, zna zasady zrównoważonego użytkowania środowiska z uwzględnieniem dbałości o różnorodność biologiczną oraz ma wiedzę o zagrożeniach środowiska przyrodniczego. Zna typowe technologie inżynierskie w zakresie ochrony i kształtowania środowiska.
OS_1A_W07Zna podstawy metod, technik technologii pozwalających kształtować potencjał przyrody w celu poprawy jakości życia człowieka. Zna narzędzia i materiały pozwalające wykorzystać i kształtować potencjał przyrody w celu poprawy jakości życia człowieka. Rozróżnia typowe technologie inżynierskie w zakresie ochrony i kształtowania środowiska.
Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaR1A_W05wykazuje znajomość podstawowych metod, technik, technologii, narządzi i materiałów pozwalających wykorzystać i kształtować potencjał przyrody w celu poprawy jakości życia człowieka
R1A_W06ma wiedzę o roli i znaczeniu środowiska przyrodniczego i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej oraz jego zagrożeniach
Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraInzA_W05zna typowe technologie inżynierskie w zakresie studiowanego kierunku studiów
Cel przedmiotuC-1Zapoznanie studenta z podstawą gospodarki leśnej oraz stosowanej w niej terminologii
C-2Zapoznanie studentów z zasadami ochrony ekosystemu leśnego
Treści programoweT-W-1Definicja lasu, ekosystem leśny w ujęciu strukturalnym i funkcjonalnym, zasada trwałości i wielofunkcyjności lasu. Kategorie lasów ochronnych i zasady prowadzenia w nich gospodarki leśnej.
T-W-2Typologia siedlisk leśnych. Kryteria ustalania typów siedliskowych lasu w oręie gleby, runa i drzewostanu. Rozmieszczenie typów siedlisk w Polsce. Degradacja siedlisk i degeneracja zbiorowisk leśnych.
T-W-3Pojęcie i cechy drzewostanu: pochodzenie, wiek i fazy rozwojowe, wysokośc i bonitacja, skład gatunkowy, budowa pionowa i klasy Krafta, zwarcie i zagęszczenie
Metody nauczaniaM-1wykład informacyjny
M-3wykład problemowy
M-4dyskusja dydaktyczna
M-2pogadanka
Sposób ocenyS-3Ocena podsumowująca: Zaliczenie pisemne części wykładowej i audytoryjnej
S-1Ocena formująca: Aktywność na zjęciach
S-2Ocena formująca: Potwierdzenie obecności na zajęciach
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0student nie zdobył wymaganej wiedzy z zakresu przedmiotu
3,0student w zadowalającym stopniu opanował wiedzę z zakresu przedmiotu
3,5student w dostatecznym stopniu opanował wiedzę z zakresu przedmiotu
4,0student w dobrym stopniu opanował wiedzę z zakresu przedmiotu
4,5student w dobrym stopniu opanował wiedzę z zakresu przedmiotu oraz jest aktywny na zajęciach
5,0student w bardzo dobrym stopniu opanował wiedzę z zakresu przedmiotu oraz ją pogłębił, jest aktywny na zajęciach
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty kształceniaOS_1A_C12_U01Student po zrealizowaniu części wykładowej i audytoryjnej będzie posiadał umiejętność prawidłowego sporządzania bilansów związanych z prawidłowym funkcjonowaniem ekosystemów leśnych. Będzie umiał prawidłowo rozpoznać problemy związane z gospodarką leśną.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOS_1A_U08Inwentaryzuje i waloryzuje zasoby przyrody. Zna i potrafi sporządzać bilanse związane z prawidłowym funkcjonowaniem ekosystemów.
OS_1A_U07Posługuje się Systemem Informacji Geograficznej (GIS) jako podstawowym narzędziem do tworzenia baz danych o środowisku. Planuje zarządzanie biomasą i substancjami biogennymi w środowisku, rolnictwie i gospodarce komunalnej.
Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaR1A_U06posiada zdolność podejmowania standardowych działań, z wykorzystaniem odpowiednich metod, technik, technologii, narzędzi i materiałów, rozwiązujących problemy w zakresie produkcji żywności, zdrowia zwierząt, stanu środowiska naturalnego i zasobów naturalnych oraz technicznych zadań inżynierskich zgodnych ze studiowanym kierunku studiów
R1A_U07posiada znajomość wad i zalet podejmowanych działań mających na celu rozwiązywanie zaistniałych problemów zawodowych - dla nabrania doświadczenia i doskonalenia kompetencji inżynierskich
R1A_U09posiada umiejętność przygotowania wystąpień ustnych w języku polskim i języku obcym, dotyczących zagadnień szczegółowych, z wykorzystaniem podstawowych ujęć teoretycznych, a także różnych źródeł
Odniesienie do efektów kształcenia prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraInzA_U05potrafi dokonać krytycznej analizy sposobu funkcjonowania i ocenić - zwłaszcza w powiązaniu ze studiowanym kierunkiem studiów - istniejące rozwiązania techniczne, w szczególności urządzenia, obiekty, systemy, procesy, usługi
InzA_U06potrafi dokonać identyfikacji i sformułować specyfikację prostych zadań inżynierskich o charakterze praktycznym, charakterystycznych dla studiowanego kierunku studiów
Cel przedmiotuC-3Nabycie umiejętności analizy problemów związanych z gospodarką, ochroną i zagrożeniami lasu
Treści programoweT-W-5Zagrożenia lasów w Polsce, czynniki abiotyczne. Usuwanie złomów i wywrotów.
T-W-6Prognozowanie i ocena zagrożenia lasu, metody mechaniczne, biologiczne i chemiczne ochrony lasu
T-A-2Struktura i funkcjonowanie ekosystemów leśnych
T-A-1Analiza zasoów leśnych Polski i świata. Krajowy program zwiększenia lesistości.
T-A-3Ocena wrażliwości siedlisk na czynniki degradujące
Metody nauczaniaM-1wykład informacyjny
M-3wykład problemowy
M-4dyskusja dydaktyczna
M-2pogadanka
Sposób ocenyS-3Ocena podsumowująca: Zaliczenie pisemne części wykładowej i audytoryjnej
S-1Ocena formująca: Aktywność na zjęciach
S-2Ocena formująca: Potwierdzenie obecności na zajęciach
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0student po zrealizowaniu treści wykładowej i audytoryjnej przedmiotu nie zdoył wymaganej wiedzy
3,0student opanował w sposób zadowalający opanował treści wykładowe i audytoryjne przedmiotu
3,5student opanował w sposób dostateczny opanował treści wykładowe i audytoryjne przedmiotu
4,0student opanował w sposób dobry opanował treści wykładowe i audytoryjne przedmiotu
4,5student opanował w sposób dobry opanował treści wykładowe i audytoryjne przedmiotu i wykazywał znaczną aktywność
5,0student opanował w sposób ardzo dobry opanował treści wykładowe i audytoryjne przedmiotu i wykazywał znaczną aktywność
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty kształceniaOS_1A_C12_K01Student po zrealizowaniu części wykładowej i audytoryjnej będzie miał kompetencje do podejmowania samodzienych decyzji w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich zasobów.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOS_1A_K05W sposób odpowiedzialny i kompetentny potrafi podjąć decyzję o sposobach oceny i ochrony środowiska. Pracuje samodzielnie i w zespole
Odniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaR1A_K05ma świadomość znaczenia społecznej, zawodowej i etycznej odpowiedzialności za produkcję żywności wysokiej jakości, dobrostan zwierząt oraz kształtowanie i stan środowiska naturalnego
Cel przedmiotuC-1Zapoznanie studenta z podstawą gospodarki leśnej oraz stosowanej w niej terminologii
C-2Zapoznanie studentów z zasadami ochrony ekosystemu leśnego
Treści programoweT-W-4Nieprawidłowości morfologiczne drzew. Zabiegi pielęgnacyjne: czyszczenia i trzeieże. Charakterystyka stosowanych rębni.
T-A-2Struktura i funkcjonowanie ekosystemów leśnych
T-A-3Ocena wrażliwości siedlisk na czynniki degradujące
Metody nauczaniaM-1wykład informacyjny
M-3wykład problemowy
M-4dyskusja dydaktyczna
M-2pogadanka
Sposób ocenyS-3Ocena podsumowująca: Zaliczenie pisemne części wykładowej i audytoryjnej
S-1Ocena formująca: Aktywność na zjęciach
S-2Ocena formująca: Potwierdzenie obecności na zajęciach
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0student nie jest w stanie na podstawie zdobytej wiedzy podjąć kompetentnych decyzji w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania
3,0student na podstawie zdobytej wiedzy jest w stanie podjąć zadowalające decyzje w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania
3,5student na podstawie zdoytej wiedzy jest w stanie podjąć odpowiednie decyzje w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania
4,0student na podstawie zdobytej wiedzy jest w stanie podjąć dobre decyzje w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania
4,5student podsatwie zdoytej wiedzy jest w stanie podjąć dobre decyzje w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania oraz wykazuje aktywny udział na zajęciach
5,0student podsatwie zdoytej wiedzy jest w stanie podjąć bardzo dobre decyzje w zakresie ochrony ekosystemów leśnych oraz ich gospodarowania oraz wykazuje aktywny udział na zajęciach