Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Wydział Technologii i Inżynierii Chemicznej - Chemia (S1)
specjalność: Chemia ogólna i analityka chemiczna

Sylabus przedmiotu Analityka środowiska:

Informacje podstawowe

Kierunek studiów Chemia
Forma studiów studia stacjonarne Poziom pierwszego stopnia
Tytuł zawodowy absolwenta inżynier
Obszary studiów charakterystyki PRK, kompetencje inżynierskie PRK
Profil ogólnoakademicki
Moduł
Przedmiot Analityka środowiska
Specjalność Chemia ogólna i analityka chemiczna
Jednostka prowadząca Katedra Technologii Chemicznej Nieorganicznej i Inżynierii Środowiska
Nauczyciel odpowiedzialny Sylwia Mozia <Sylwia.Mozia@zut.edu.pl>
Inni nauczyciele Joanna Grzechulska-Damszel <Joanna.Grzechulska@zut.edu.pl>, Ewelina Kusiak-Nejman <Ewelina.Kusiak@zut.edu.pl>, Agata Markowska-Szczupak <Agata.Markowska@zut.edu.pl>, Sylwia Mozia <Sylwia.Mozia@zut.edu.pl>
ECTS (planowane) 2,0 ECTS (formy) 2,0
Forma zaliczenia zaliczenie Język polski
Blok obieralny Grupa obieralna

Formy dydaktyczne

Forma dydaktycznaKODSemestrGodzinyECTSWagaZaliczenie
wykładyW6 15 1,00,50zaliczenie
laboratoriaL6 15 1,00,50zaliczenie

Wymagania wstępne

KODWymaganie wstępne
W-1Podstawowe wiadomości z chemii ogólnej, organicznej i nieorganicznej
W-2Podstawy analizy instrumentalnej
W-3Podstawy klasycznej chemii analitycznej

Cele przedmiotu

KODCel modułu/przedmiotu
C-1Wykład: - zapoznanie studenta z podstawowymi pojęciami z zakresu monitoringu środowiska, oceny stanu środowiska i analizy próbek środowiskowych; - zapoznanie studenta z aparaturą i metodami stosowanymi podczas poboru, utrwalania, przechowywania i analizy próbek środowiskowych; - zapoznanie studenta z metodami statystycznej obróbki wyników analiz.
C-2Laboratorium - zastosowanie wiedzy przedstawionej na wykładzie w praktyce, zapoznanie studentów z metodami analitycznymi stosowanymi w badaniu wody, gleby i powietrza

Treści programowe z podziałem na formy zajęć

KODTreść programowaGodziny
laboratoria
T-L-1Analiza wody, gleby i powietrza z zastosowaniem klasycznych i instrumentalnych metod analitycznych, np. (1) analiza zanieczyszczeń organicznych wody (ChZT-Cr, I-Mn, OWO), (2) analiza wybranych zanieczyszczeń gleby (analiza elementarna; analiza mikrobiologiczna), (3) analiza wybranych gazowych zanieczyszczeń powietrza (chromatografia gazowa, techniki chemiluminescencyjne).15
15
wykłady
T-W-1Państwowy Monitoring Środowiska1
T-W-2Podstawy chemii środowiska: atmosfera, hydrosfera, litosfera. Skład i zanieczyszczenia powietrza, wody i gleb4
T-W-3Pobieranie, utrwalanie i przechowywanie próbek wody, ścieków, osadów, gleby oraz powietrza3
T-W-4Operacje i procesy stosowane podczas przygotowywania próbek środowiskowych do analiz1
T-W-5Metody pomiaru analitycznego. Podstawy statystycznej oceny wyników analizy1
T-W-6Metody oznaczania wybranych parametrów fizycznych i chemicznych wody, ścieków, osadów, gleby oraz powietrza3
T-W-7Ekologiczna ocena stanu środowiska: biomonitoring i bioindykacja1
T-W-8Zaliczenie1
15

Obciążenie pracą studenta - formy aktywności

KODForma aktywnościGodziny
laboratoria
A-L-1udział w zajęciach laboratoryjnych15
A-L-2praca w domu (zapoznanie z literaturą przedmiotu, przygotowanie do zaliczeń, przygotowanie sprawozdań)9
A-L-3konsultacje1
25
wykłady
A-W-1uczestnictwo w wykładach15
A-W-2przygotowanie do zaliczeń - praca z literaturą9
A-W-3konsultacje1
25

Metody nauczania / narzędzia dydaktyczne

KODMetoda nauczania / narzędzie dydaktyczne
M-1wykład informacyjny
M-2ćwiczenia laboratoryjne

Sposoby oceny

KODSposób oceny
S-1Ocena podsumowująca: Wykład: Ocena wiedzy i umiejętności studenta zdobytych podczas cyklu wykładów. Zaliczenie w formie pisemnej. Do uzyskania oceny pozytywnej wymagane jest zdobycie co najmiej 60% maksymalnej liczby punktów.
S-2Ocena formująca: Laboratorium: Ocena wiedzy i umiejętności studenta zdobytych podczas zajęć laboratoryjnych. Zaliczenie w formie pisemnej w postaci: a) sprawozdania z wykonanego ćwiczenia; b) zaliczenia pisemnego z materiału realizowanego w ramach danego ćwiczenia: do uzyskania oceny pozytywnej wymagane jest zdobycie co najmiej 60% maksymalnej liczby punktów.

Zamierzone efekty uczenia się - wiedza

Zamierzone efekty uczenia sięOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
KCh_1A_D01-14_W01
Zna metody obliczeniowe i statystyczne stosowane do obróbki wyników badań analitycznych. Zna zasady działania aparatury stosowanej w laboratorium analitycznym. Zna zasady pracy w laboratorium analitycznym. Zna podstawowe metody i techniki związane z poborem i analizą próbek środowiskowych.
KCh_1A_W05, KCh_1A_W06, KCh_1A_W11, KCh_1A_W04C-1T-W-7, T-W-2, T-W-1, T-W-3, T-W-5, T-W-4, T-W-6M-1S-1

Zamierzone efekty uczenia się - umiejętności

Zamierzone efekty uczenia sięOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
KCh_1A_D01-14_U01
Umie zaplanować i przeprowadzić badania jakościowe i ilościowe wody, gleby i powietrza z wykorzystaniem klasycznych i instrumentalnych technik analitycznych, jak również interpretować wyniki tych badań i formułować na ich podstawie wnioski
KCh_1A_U15, KCh_1A_U01, KCh_1A_U02C-2T-L-1M-2S-2

Zamierzone efekty uczenia się - inne kompetencje społeczne i personalne

Zamierzone efekty uczenia sięOdniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówOdniesienie do efektów zdefiniowanych dla obszaru kształceniaOdniesienie do efektów uczenia się prowadzących do uzyskania tytułu zawodowego inżynieraCel przedmiotuTreści programoweMetody nauczaniaSposób oceny
KCh_1A_D01-14_K01
Rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Rozumie odpowiedzialność za podejmowane decyzje, zarówno w aspekcie ich wpływu na środowisko, jak i człowieka.
KCh_1A_K05, KCh_1A_K01C-2, C-1T-W-7, T-W-2, T-W-1, T-W-3, T-W-5, T-W-4, T-W-6, T-L-1M-1, M-2S-1, S-2

Kryterium oceny - wiedza

Efekt uczenia sięOcenaKryterium oceny
KCh_1A_D01-14_W01
Zna metody obliczeniowe i statystyczne stosowane do obróbki wyników badań analitycznych. Zna zasady działania aparatury stosowanej w laboratorium analitycznym. Zna zasady pracy w laboratorium analitycznym. Zna podstawowe metody i techniki związane z poborem i analizą próbek środowiskowych.
2,0
3,0Student zna w dostatecznym stopniu podstawowe pojęcia i definicje związane z analityką środowiska. Zna podstawowe metody i techniki związane z poborem, utrwalaniem, przechowywaniem i analizą próbek środowiskowych. Wie, jak dobrać metodę analityczną ze względu na rodzaj i stężenie oznaczanych składników. Zna zasady obróbki i interpretacji wyników analiz.
3,5
4,0
4,5
5,0

Kryterium oceny - umiejętności

Efekt uczenia sięOcenaKryterium oceny
KCh_1A_D01-14_U01
Umie zaplanować i przeprowadzić badania jakościowe i ilościowe wody, gleby i powietrza z wykorzystaniem klasycznych i instrumentalnych technik analitycznych, jak również interpretować wyniki tych badań i formułować na ich podstawie wnioski
2,0
3,0Student potrafi w stopniu dostatecznym zaplanować i przeprowadzić badania próbek środowiskowych z wykorzystaniem klasycznych i instrumentalnych metod analitycznych. Umie zinterpretować wyniki tych badań oraz sformułować na ich podstawie wnioski.
3,5
4,0
4,5
5,0

Kryterium oceny - inne kompetencje społeczne i personalne

Efekt uczenia sięOcenaKryterium oceny
KCh_1A_D01-14_K01
Rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Rozumie odpowiedzialność za podejmowane decyzje, zarówno w aspekcie ich wpływu na środowisko, jak i człowieka.
2,0
3,0Student w dostatecznym stopniu dostrzega potrzebę kształcenia ustawicznego w celu podnoszenia kwalifikacji i uzupełniania wiedzy w zakresie najnowszych osiagnięć w dziedzinie.
3,5
4,0
4,5
5,0

Literatura podstawowa

  1. W. Hermanowicz, Fizyczno-chemiczne badanie wody i ścieków, Wydawnictwo Arkady, 1999
  2. L. Gajkowska-Stefańska, S. Guberski, W. Gutowski, Z. Mamak, Z. Szperliński, Laboratoryjne badania wody, ścieków i osadów ściekowych. Cz. I, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2007
  3. L. Gajkowska-Stefańska, S. Guberski, W. Gutowski, Z. Mamak, Z. Szperliński, Laboratoryjne badania wody, ścieków i osadów ściekowych. Cz. II, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 2007
  4. E. Myślińska, Laboratoryjne badania gruntów i gleb, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010
  5. R. Bednarek, H. Dziadowiec, U. Pokojska, Z. Prusinkiewicz, Badania ekologiczno-gleboznawcze, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011
  6. P. Górka, S. Kowalski, B. Kozielska, Badania zanieczyszczeń powietrza część 1. Gazowe substancje zanieczyszczające, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, 2000
  7. J. Bartulewicz, J. Gawłowski, E. Bartulewicz, Pobieranie i przygotowanie próbek do analizy zanieczyszczeń organicznych metodami chromatografii, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, 1997
  8. E. Mieczkowska, T. Gulińska, Wytyczne pobierania próbek odpadów przemysłowych do badań, Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska, 1993
  9. A. Szaynok (red.), Fizykochemiczna analiza zanieczyszczeń powietrza, Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 1990
  10. J. Namieśnik (red.), Przygotowanie próbek środowiskowych do analizy, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 2000
  11. J. Namieśnik, Z. Jamrógiewicz (red.), Fizykochemiczne metody kontroli zanieczyszczeń środowiska, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1998
  12. A. Kabata-Pendias, B. Szteke (red.), Problemy jakości analizy śladowej w badaniach środowiska przyrodniczego, "Żak", Warszawa, 1998

Literatura dodatkowa

  1. E. Myślińska, Grunty organiczne i laboratoryjne metody ich badania, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2001
  2. S. Pisarczyk, Gruntoznawstwo inżynierskie, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012
  3. J. Surgała (red.), Zanieczyszczenia naftowe w gruncie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, Wrocław, 2000
  4. H. Zimny, Ekologiczna ocena stanu środowiska : bioindykacja i biomonitoring, Agencja Reklamowo-Wydawnicza Arkadiusz Grzegorczyk, Warszawa; Stare Babice, 2006

Treści programowe - laboratoria

KODTreść programowaGodziny
T-L-1Analiza wody, gleby i powietrza z zastosowaniem klasycznych i instrumentalnych metod analitycznych, np. (1) analiza zanieczyszczeń organicznych wody (ChZT-Cr, I-Mn, OWO), (2) analiza wybranych zanieczyszczeń gleby (analiza elementarna; analiza mikrobiologiczna), (3) analiza wybranych gazowych zanieczyszczeń powietrza (chromatografia gazowa, techniki chemiluminescencyjne).15
15

Treści programowe - wykłady

KODTreść programowaGodziny
T-W-1Państwowy Monitoring Środowiska1
T-W-2Podstawy chemii środowiska: atmosfera, hydrosfera, litosfera. Skład i zanieczyszczenia powietrza, wody i gleb4
T-W-3Pobieranie, utrwalanie i przechowywanie próbek wody, ścieków, osadów, gleby oraz powietrza3
T-W-4Operacje i procesy stosowane podczas przygotowywania próbek środowiskowych do analiz1
T-W-5Metody pomiaru analitycznego. Podstawy statystycznej oceny wyników analizy1
T-W-6Metody oznaczania wybranych parametrów fizycznych i chemicznych wody, ścieków, osadów, gleby oraz powietrza3
T-W-7Ekologiczna ocena stanu środowiska: biomonitoring i bioindykacja1
T-W-8Zaliczenie1
15

Formy aktywności - laboratoria

KODForma aktywnościGodziny
A-L-1udział w zajęciach laboratoryjnych15
A-L-2praca w domu (zapoznanie z literaturą przedmiotu, przygotowanie do zaliczeń, przygotowanie sprawozdań)9
A-L-3konsultacje1
25
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta

Formy aktywności - wykłady

KODForma aktywnościGodziny
A-W-1uczestnictwo w wykładach15
A-W-2przygotowanie do zaliczeń - praca z literaturą9
A-W-3konsultacje1
25
(*) 1 punkt ECTS, odpowiada około 30 godzinom aktywności studenta
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięKCh_1A_D01-14_W01Zna metody obliczeniowe i statystyczne stosowane do obróbki wyników badań analitycznych. Zna zasady działania aparatury stosowanej w laboratorium analitycznym. Zna zasady pracy w laboratorium analitycznym. Zna podstawowe metody i techniki związane z poborem i analizą próbek środowiskowych.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówKCh_1A_W05zna podstawowe aspekty budowy i działania aparatury naukowej stosowanej w laboratorium chemicznym
KCh_1A_W06zna podstawowe zasady BHP w laboratorium chemicznym, zna zasady związane z wykorzystywaniem chemikaliów i ich unieszkodliwiania
KCh_1A_W11zna podstawowe metody, techniki, narzędzia i materiały stosowane przy rozwiązywaniu prostych zadań inżynierskich z zakresu chemii
KCh_1A_W04zna metody obliczeniowe i statystyczne stosowane do rozwiązywania typowych problemów z zakresu chemii i wie jak zastosować odpowiednie metody obliczeniowe i programy komputerowe do ich rozwiązania; zna podstawy programowania oraz inżynierii oprogramowania
Cel przedmiotuC-1Wykład: - zapoznanie studenta z podstawowymi pojęciami z zakresu monitoringu środowiska, oceny stanu środowiska i analizy próbek środowiskowych; - zapoznanie studenta z aparaturą i metodami stosowanymi podczas poboru, utrwalania, przechowywania i analizy próbek środowiskowych; - zapoznanie studenta z metodami statystycznej obróbki wyników analiz.
Treści programoweT-W-7Ekologiczna ocena stanu środowiska: biomonitoring i bioindykacja
T-W-2Podstawy chemii środowiska: atmosfera, hydrosfera, litosfera. Skład i zanieczyszczenia powietrza, wody i gleb
T-W-1Państwowy Monitoring Środowiska
T-W-3Pobieranie, utrwalanie i przechowywanie próbek wody, ścieków, osadów, gleby oraz powietrza
T-W-5Metody pomiaru analitycznego. Podstawy statystycznej oceny wyników analizy
T-W-4Operacje i procesy stosowane podczas przygotowywania próbek środowiskowych do analiz
T-W-6Metody oznaczania wybranych parametrów fizycznych i chemicznych wody, ścieków, osadów, gleby oraz powietrza
Metody nauczaniaM-1wykład informacyjny
Sposób ocenyS-1Ocena podsumowująca: Wykład: Ocena wiedzy i umiejętności studenta zdobytych podczas cyklu wykładów. Zaliczenie w formie pisemnej. Do uzyskania oceny pozytywnej wymagane jest zdobycie co najmiej 60% maksymalnej liczby punktów.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0
3,0Student zna w dostatecznym stopniu podstawowe pojęcia i definicje związane z analityką środowiska. Zna podstawowe metody i techniki związane z poborem, utrwalaniem, przechowywaniem i analizą próbek środowiskowych. Wie, jak dobrać metodę analityczną ze względu na rodzaj i stężenie oznaczanych składników. Zna zasady obróbki i interpretacji wyników analiz.
3,5
4,0
4,5
5,0
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięKCh_1A_D01-14_U01Umie zaplanować i przeprowadzić badania jakościowe i ilościowe wody, gleby i powietrza z wykorzystaniem klasycznych i instrumentalnych technik analitycznych, jak również interpretować wyniki tych badań i formułować na ich podstawie wnioski
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówKCh_1A_U15potrafi ocenić przydatność podstawowej aparatury pomiarowej i rutynowych metod służących do rozwiązania prostych zadań inżynierskich o charakterze praktycznym w obszarze chemii oraz wybrać i zastosować właściwe rozwiązanie
KCh_1A_U01potrafi analizować problemy z zakresu chemii, w szczególności problemy o charakterze utylitarnym oraz znajdować ich rozwiązania w oparciu o poznane twierdzenia i metody
KCh_1A_U02potrafi wykonywać analizy ilościowe, szczególnie z wykorzystaniem metod chemicznych i fizycznych oraz formułować na tej podstawie wnioski jakościowe
Cel przedmiotuC-2Laboratorium - zastosowanie wiedzy przedstawionej na wykładzie w praktyce, zapoznanie studentów z metodami analitycznymi stosowanymi w badaniu wody, gleby i powietrza
Treści programoweT-L-1Analiza wody, gleby i powietrza z zastosowaniem klasycznych i instrumentalnych metod analitycznych, np. (1) analiza zanieczyszczeń organicznych wody (ChZT-Cr, I-Mn, OWO), (2) analiza wybranych zanieczyszczeń gleby (analiza elementarna; analiza mikrobiologiczna), (3) analiza wybranych gazowych zanieczyszczeń powietrza (chromatografia gazowa, techniki chemiluminescencyjne).
Metody nauczaniaM-2ćwiczenia laboratoryjne
Sposób ocenyS-2Ocena formująca: Laboratorium: Ocena wiedzy i umiejętności studenta zdobytych podczas zajęć laboratoryjnych. Zaliczenie w formie pisemnej w postaci: a) sprawozdania z wykonanego ćwiczenia; b) zaliczenia pisemnego z materiału realizowanego w ramach danego ćwiczenia: do uzyskania oceny pozytywnej wymagane jest zdobycie co najmiej 60% maksymalnej liczby punktów.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0
3,0Student potrafi w stopniu dostatecznym zaplanować i przeprowadzić badania próbek środowiskowych z wykorzystaniem klasycznych i instrumentalnych metod analitycznych. Umie zinterpretować wyniki tych badań oraz sformułować na ich podstawie wnioski.
3,5
4,0
4,5
5,0
PoleKODZnaczenie kodu
Zamierzone efekty uczenia sięKCh_1A_D01-14_K01Rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych. Rozumie odpowiedzialność za podejmowane decyzje, zarówno w aspekcie ich wpływu na środowisko, jak i człowieka.
Odniesienie do efektów kształcenia dla kierunku studiówKCh_1A_K05rozumie społeczne aspekty praktycznego stosowania zdobytej wiedzy i umiejętności oraz związaną z tym odpowiedzialność za podejmowane decyzje; ma świadomość ważności i rozumie pozatechniczne aspekty i skutki działalności inżynierskiej, w tym jej wpływu na środowisko
KCh_1A_K01rozumie potrzebę dokształcania się i podnoszenia swoich kompetencji zawodowych i osobistych, motywuje do tego współpracowników
Cel przedmiotuC-2Laboratorium - zastosowanie wiedzy przedstawionej na wykładzie w praktyce, zapoznanie studentów z metodami analitycznymi stosowanymi w badaniu wody, gleby i powietrza
C-1Wykład: - zapoznanie studenta z podstawowymi pojęciami z zakresu monitoringu środowiska, oceny stanu środowiska i analizy próbek środowiskowych; - zapoznanie studenta z aparaturą i metodami stosowanymi podczas poboru, utrwalania, przechowywania i analizy próbek środowiskowych; - zapoznanie studenta z metodami statystycznej obróbki wyników analiz.
Treści programoweT-W-7Ekologiczna ocena stanu środowiska: biomonitoring i bioindykacja
T-W-2Podstawy chemii środowiska: atmosfera, hydrosfera, litosfera. Skład i zanieczyszczenia powietrza, wody i gleb
T-W-1Państwowy Monitoring Środowiska
T-W-3Pobieranie, utrwalanie i przechowywanie próbek wody, ścieków, osadów, gleby oraz powietrza
T-W-5Metody pomiaru analitycznego. Podstawy statystycznej oceny wyników analizy
T-W-4Operacje i procesy stosowane podczas przygotowywania próbek środowiskowych do analiz
T-W-6Metody oznaczania wybranych parametrów fizycznych i chemicznych wody, ścieków, osadów, gleby oraz powietrza
T-L-1Analiza wody, gleby i powietrza z zastosowaniem klasycznych i instrumentalnych metod analitycznych, np. (1) analiza zanieczyszczeń organicznych wody (ChZT-Cr, I-Mn, OWO), (2) analiza wybranych zanieczyszczeń gleby (analiza elementarna; analiza mikrobiologiczna), (3) analiza wybranych gazowych zanieczyszczeń powietrza (chromatografia gazowa, techniki chemiluminescencyjne).
Metody nauczaniaM-1wykład informacyjny
M-2ćwiczenia laboratoryjne
Sposób ocenyS-1Ocena podsumowująca: Wykład: Ocena wiedzy i umiejętności studenta zdobytych podczas cyklu wykładów. Zaliczenie w formie pisemnej. Do uzyskania oceny pozytywnej wymagane jest zdobycie co najmiej 60% maksymalnej liczby punktów.
S-2Ocena formująca: Laboratorium: Ocena wiedzy i umiejętności studenta zdobytych podczas zajęć laboratoryjnych. Zaliczenie w formie pisemnej w postaci: a) sprawozdania z wykonanego ćwiczenia; b) zaliczenia pisemnego z materiału realizowanego w ramach danego ćwiczenia: do uzyskania oceny pozytywnej wymagane jest zdobycie co najmiej 60% maksymalnej liczby punktów.
Kryteria ocenyOcenaKryterium oceny
2,0
3,0Student w dostatecznym stopniu dostrzega potrzebę kształcenia ustawicznego w celu podnoszenia kwalifikacji i uzupełniania wiedzy w zakresie najnowszych osiagnięć w dziedzinie.
3,5
4,0
4,5
5,0